Aan de vooravond van de landelijke verkiezingen in 2006 constateerde het NRC Handelsblad (1) dat het thema integratie een marginale rol speelde in het verkiezingsdebat. 'Partijen ruziën over AOW en hypotheekrenteaftrek. Waar is de integratie gebleven?' Socioloog Dick Pels dacht dat mensen polarisatiemoe zijn. 'Ze willen niet steeds weer horen hoeveel cultuurverschillen er zijn tussen allochtonen en autochtonen.' Anderhalf jaar later weten we hoe volledig Pels de plank mis sloeg. Wilders en Verdonk beheersen het politieke debat al meer dan een jaar juist door te polariseren en de verschillen in cultuur en religie als meest nijpende maatschappelijke probleem neer te zetten.

Maar van een discussie, laat staan concreet beleid, waar nieuwkomers echt wat aan hebben is geen sprake. Het gaat vooral om een niet aflatende tsunami van incidenten en hypes. Wilders die de Koran wil verbieden. Ehsan Jami met z'n comité. Fitna natuurlijk. De presentatie van TON en de stoere taal van Verdonk.

Mislukt beleid
Volgens Vogelaars ministerie betekent integratie 'dat mensen zich verbonden voelen met de Nederlandse maatschappij. Dat ze goed met elkaar samenleven, zonder te kijken naar afkomst en geloofsovertuiging.' De eerste prioriteit van het integratiebeleid is het verbeteren van de inburgering (2). In augustus vorig jaar kwam de minister met haar Deltaplan inburgering. Ze constateerde dat het inburgeringsbeleid van Verdonk totaal mislukt was, omdat meer dan de helft van de deelnemers aan inburgeringscursussen na voltooiing nog steeds nauwelijks Nederlands blijkt te spreken. Een half jaar later zegt de Rotterdamse wethouder Orhan Kaya (GroenLinks) in een gesprek met leden van de tweede kamer dat hij gefrustreerd is over de manier waarop de inburgeringscursussen landelijke geregeld zijn. Rotterdam is sinds 2006 volgens Kaya "alleen maar bezig om klaslokalen met cursisten te vullen en komt niet meer toe aan integratie".

Als Rotterdam een van de maatgevende steden voor het succes en de voortgang van het integratiebeleid - en wie zal dat ontkennen - dan ziet het er niet best uit. Hoogleraar Tariq Ramadam, die speciaal voor dit beleid naar Rotterdam werd gehaald, vindt dat er een groot gebrek aan visie en coördinatie is in het integratiebeleid. En Kaya's partijgenoot Kelholt - dagelijks bestuurder in een van de deelgemeentes op Rotterdam Zuid - stelde zelfs dat er eigenlijk alleen maar 'veel geld wordt gestoken in goedbedoelde multiculturele festivals en gespreksavonden die maar bitter weinig opleveren'.

De neoconservatieve kerk
Het 'gevoel van onbehagen' en de polarisatie in het debat groeit intussen met de dag, getuige het succes van Wilders en Verdonk in de peilingen. Opvallend is dat de critici op rechts hun pijlen niet of nauwelijks richten op het falende integratiebeleid als zodanig. Het publieke debat gaat in werkelijkheid al lang niet meer over integratie in de zin van 'actief burgerschap, maatschappelijke emancipatie en sociale integratie' zoals Vogelaar dat vroom in haar nota verwoordde. In plaats daarvan staan disciplinering en assimilatie van de grotendeels gekleurde 'onderklasse' centraal.

Hoezeer de essentie van de discussie de afgelopen tien jaar verschoven is, blijkt misschien nog wel het best uit de geringe weerklank die het lang verwachte boek van Paul Scheffer, 'Het land van aankomst', vorig jaar kreeg. Scheffers essay van acht jaar geleden, 'Het Multiculturele Drama', markeerde een keerpunt in de discussie, met de kritiek op wat hij noemde het 'gemakzuchtige multiculturalisme' van de decennia daarvoor. Op mijn weblog betoogde ik al eerder (3) dat anderen er met die kritiek op de multiculturele samenleving vandoor zijn gegaan en Scheffers rol in het debat nagenoeg uitgespeeld lijkt.

Toen speelde de kritiek dat de autochtone én de allochtone bewoners in de arme stadswijken in de steek gelaten waren onder de ideologische vlag van een niets verplichtend, elitair grachtengordel multiculturalisme, nog een belangrijke rol in de discussie. Nu krijgt die allochtone én autochtone 'onderklasse' - onder de nieuwe ideologische vlag van de eigen verantwoordelijkheid - zelf de schuld van alle problemen. En zo is de 'linkse kerk' - die vooral bestond uit het 'sociaal' liberale gedachtengoed van Paars - ingewisseld voor een nieuwe 'kerk' die het neoliberale sociaal-economische beleid koppelt aan een neoconservatief beschavingsoffensief.

Onderklasse verheffen?
Die neoconservatieve kerk krijgt, in tegenstelling tot het met de mond beleden integratiebeleid, wel concreet vorm in het beleid van alledag. In een stad als Rotterdam regent het verboden en disciplineerde maatregelen. Na de wisseling van de wacht in 2006 - van een stadsbestuur gedomineerd door Leefbaar Rotterdam naar één van PvdA/CDA/VVD/GroenLinks - is dat alleen maar toegenomen. Je kunt het zo gek niet bedenken, elke maand weer iets nieuws of intensiever toegepast: cameratoezicht, tramverboden, interventieteams, aantrekken van de duimschroeven voor mensen in de bijstand, samenscholingsverboden, een avondklok voor kinderen.

PvdA wethouder Dominic Schrijer stelt in een opinie artikel in NRC Handelsblad (4) braaf en sociaal-democratisch dat "Rotterdam de onderklasse gaat verheffen". Wat houdt dit in? Volgens Schrijer betekent 'verheffen' anno 2008 het leren van de Nederlandse taal, kinderen opvoeden en onderwijs geven, een vak leren en werken en je houden aan de sociale normen in de buurt. En dat kan allemaal mits de overheid haar klassieke rol serieus neemt: "strikt optreden tegen allerlei vormen van onacceptabel gedrag en aantasting van veiligheid en leefbaarheid".

Wat het gros van de Rotterdammers aan de onderkant van de samenleving merkt van het beleid van de stad en het kabinet is een stuk minder verheven. In plaats van voluit in te zetten op investeringen in het onderwijs, de leefbaarheid van de wijken, het jeugdwerk of de jeugdzorg, trekt Rotterdam jaarlijks 200 miljoen uit voor extra veiligheidsbeleid - dus los van de kosten voor politie en justitie. En in plaats van een beleid dat gericht is op duurzaam werk voor een rechtvaardig inkomen, worden bijstandsgerechtigden met harde hand en sancties de bijstand uitgewerkt naar tijdelijke pulp-baantjes of verplicht werken met behoud van uitkering.

Druk op de onderkant
Al in 1996 zette Paul de Beer in het rapport 'Het onderste kwart' van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) grote vraagtekens bij het gangbare verhaal dat het aantal laagopgeleide banen afnam ten gunste van een kenniseconomie met vooral goed opgeleide professionals. De totale omvang van het laaggeschoolde werk was op dat moment volgens hem sinds 1960 stabiel. Alleen de samenstelling veranderde: steeds minder traditioneel fabriekswerk en steeds meer vraag naar verkopers, kelners, schoonmakers en banen in de persoonlijke dienstverlening. Een groep Amsterdamse economen van de UVA concludeerde begin dit jaar in hun onderzoek (5) naar laagbetaald werk in Nederland zelfs dat het aantal laagbetaalde werknemers sinds 1979 meer dan verdubbelde, van naar schatting bijna 0,6 miljoen tot 1,25 miljoen nu.

Het effect van de maatregelen die genomen worden om de 'onderklasse' te disciplineren is dat de druk op de onderkant van de arbeidsmarkt en de laagste lonen verder toeneemt. Sinds eind jaren zeventig daalde de koopkracht van werknemers met een minimumloon met bijna twintig procent. Het disciplinerende beschavingsoffensief van dit kabinet en van de besturen in de grote steden past wonderwel bij de neoliberale economische koers. De collectieve uitgaven voor sociale zekerheid worden beperkt door mensen uit de bijstand, de WAO en strak de Wajong te mikken en de lonen staan vanaf de onderkant onder een permanente druk naar beneden.

Integratiedebat is dood

Die wankele positie van de 'onderklasse' versterkt de onzekerheid en frustratie van de lagere middengroepen. Het zijn de geschoolde arbeiders, de verplegers, de politieagenten en de buschauffeurs die aan de ene kant het grootste gedeelte van de sociale zekerheid moeten opbrengen terwijl ze daar aan de andere kant in geval van malheur steeds minder toegang toe hebben door de afbraak van het stelsel. Bij een deel van die middengroepen versterkt dat de rancune tegenover de 'onderklasse' die in hun ogen nog wel toegang heeft tot die zekerheid en ook nog eens een kleur heeft. De 'oplossingen' van Wilders en Verdonk die zich zowel afzetten tegen het Haagse establishment als pleiten voor een harde aanpak van de onderklasse - die volgens de karikaturen van het dynamische duo grotendeels in een boerka loopt en geen hand wil geven - lijken dan aantrekkelijk.

Met een debat over integratie heeft dat allemaal weinig te maken. Waar het beleid van dit kabinet op aan koerst is op zijn best het wegwerken van belemmeringen voor een minderheid onder de nieuwkomers die mag toetreden tot de betere opgeleide middengroepen. De minder gelukkige allochtonen moeten meer 'eigen verantwoordelijkheid' nemen voor hun positie. Wat wil zeggen dat ze genoegen moeten nemen met de kruimels en vooral niet voor problemen moeten zorgen.

Voor links is er maar een manier om die trend te keren en daarmee ook gelijk de wind uit de zeilen van Wilders en Verdonk te halen. Dat is door onomwonden te kiezen voor versterking van de positie van ALLE mensen aan de onderkant. Voor betere huisvesting, onderwijs en sociale bescherming. Dat - en niet het meegaan in de disciplinering - is ook de de manier om de solidariteit en de binding met de middengroepen weer te versterken.

(1) 'De crisistoon is uit het integratiedebat', Derk Stokmans, NRC Handelsblad van 9 september 2006
(2) Integratienota 2007-2011, Zorg dat je erbij hoort. VROM - wonen,wijken,integratie
(3) "Wat is het verschil tussen Geert Wilders en Paul Scheffer?", http://www.leodekleijn.nl/2007/12/31/wat-is-het-verschil-tussen-geert-wilders-en-paul-scheffer/
(4) NRC Handelsblad 16 mei



(5) Low-Wage Work in the Netherlands, Amsterdams Instituut voor ArbeidsStudies (AIAS) van de UvA en STZ advies & onderzoek in Eindhoven