Erik werd in de jaren zestig actief in de PSP, onder andere als lid van Provinciale Staten in Zuid-Holland en in het partijbestuur. Tot 1996 zette hij die activiteiten voort in het gefuseerde GroenLinks. De overstap naar de SP ziet hij als een onvermijdelijk gevolg van gemaakte keuzes bij die fusie. GroenLinks nam alleen de politieke positie van de oude PPR over, niet die van PSP en CPN. De SP kon dat gat vervolgens opvullen.
Nu is Erik het enige lid van het Europees Parlement namens de SP, onderdeel van de fractie ‘Europees Verenigd Links’ die alle krachten ter linkerzijde van sociaal-democratie en Groenen omvat, waaronder de Franse zusterorganisatie van de SAP (LCR), en de Italiaanse PRC.

Niets veranderd
Hoe kijk je aan tegen de uitslag van de tweede kamer verkiezingen van de SP? In de peilingen op meer dan twintig zetels en dan toch weer terug naar negen?
Ik geloof niet in het idee dat de hele politiek nu enorm in beweging is, dat het allerlei kanten op gaat en dat je daar geweldig van kunt profiteren. Van teleurstelling is zeker geen sprake. Als je als SP je werk goed doet en als andere partijen het laten liggen, dan kun je daar van profiteren. Dat hebben we de afgelopen jaren ook gedaan.
Het is veel opvallender dat er in dertig jaar maar zo weinig is veranderd in de politieke verhoudingen in dit land. De uitslag van de verkiezingen dit jaar lijkt als twee druppels water op die van 1972. De SP komt daarbij uit op de negen zetels van de CPN en PSP toen, GroenLinks op die van de PPR en ook PvdA en D66 bleven gelijk.

Is dat niet veel te veel een oppervlakte analyse? Dertig jaar staat voor een hele generatie. In die tijd was er toch sprake van grote maatschappelijke veranderingen. De opkomst en ondergang van massale sociale bewegingen, de ontwikkeling van de vakbeweging naar een sociale ANWB, de val van de Berlijnse muur.
Zeker, er is ontzettend veel veranderd. Maar wat ik probeer aan te geven is dat zich dat niet vertaalt in volstrekt andere politieke verhoudingen. De geschiedenis van de SP is daar misschien wel het beste voorbeeld van. In de beginjaren was de SP een maoïstische partij met een zeker succes in het katholieke zuiden. Vooral in die plaatsen waar de CPN en de PSP nauwelijks aanwezig waren. Maar tot een landelijke doorbraak kwam het niet. Pas met de teloorgang van PSP en CPN werd dat mogelijk. En nu zie je dat de grootste groei van de SP precies daar zit waar ook de traditionele bolwerken van die twee partijen waren: Noord Holland en Groningen.
In allerlei opzichten lijkt de SP van nu nog maar weinig op de partij van toen.
Meningsverschillen over de relatie met de Sovjet Unie waren voor 1989 bepalend voor de scheiding tussen linkse socialisten en communisten. Dat speelt niet meer, waardoor beide ‘stromingen’ nu in de SP onder één dak kunnen komen.
Daarnaast is er over de hele linie sprake van een veel lossere binding aan partijen. De SP heeft daar nog wel het minst last van, omdat er veel prioriteit gelegd wordt bij organisatie en ledenwerving.
De vakbeweging is na de periode van de maatschappijkritische en brede vakbeweging weer terug bij een sociale ANWB. Het aantal linkse kaderleden is behoorlijk uitgedund. Dat gaat zich niet snel herstellen. Er zijn wel enkele sectoren waar sprake is van een grotere strijdbaarheid, maar aan de andere kant is er ook sprake van een ‘VVD-LPF’ bestanddeel in de vakbeweging. De grote centrale structuren van AbvaKabo en FNV bondgenoten maken het naar mijn idee moeilijker voor mensen om zichzelf te organiseren.
Ik denk overigens niet dat de SP daar nu een antwoord op heeft. SP-leden zijn wel actief in de vakbond, maar er is geen duidelijk idee over hoe het verder zou moeten. Natuurlijk, je komt op voor een meer strijdbare koers. Daarmee houdt het op.

Europa
Ik sprak je in Florence op het Europees Sociaal Forum, in november vorig jaar. Je was daar erg enthousiast over en vergeleek die beweging met de radicale beweging uit de jaren zestig. Trek je jouw nuchtere beeld van ‘eigenlijk is er niet zoveel veranderd in de politieke verhoudingen’ door naar de rest van Europa?
Ik zie voorlopig twee uitzonderingen. Bij de presidentsverkiezingen in Frankrijk behaalden de trotskistische partijen LCR en LO bij elkaar opgeteld tien procent van de stemmen. Zeker in combinatie met het slechte resultaat van de PCF is dat een interessante ontwikkeling, al werd dat daarna bij de kamerverkiezingen lang niet gehaald. In Italië is natuurlijk Rifundazione Comunista en de groei van de jongerenbeweging belangrijk. De achtergrond is dat daar een traditie was van een echte communistische massapartij, waarvan de meerderheid nu sociaal democratisch is. Nu zie je aan hun linkerkant een weinig perspectiefvol partijtje van zeg maar ‘bejaarde communisten’, en aan de andere kant Rifundazione waarin allerlei invloeden een rol spelen: de globaliseringsbeweging, jongeren, trotskisten, anarchisten.
Maar je moet heel voorzichtig zijn met iets dat gaat in de richting van een nieuwe gezamenlijke Europese linkse partij. Voorafgaand aan het ESF was er een bijeenkomst op initiatief van Rifundazione over dat thema. Ik kon me daar wel vinden in de benadering van Krivine van de LCR en van Rifundazione dat het belangrijk is om ons te verbinden met de opkomende jongerenbeweging van nu. Ook al is het zo dat die jongeren weinig hebben met traditionele linkse tradities en de vakbeweging. ‘De vakbond? Is dat niet die club zakkenvullers die zaken doet met de regering?’.
Maar de achterliggende bedoeling van die bijeenkomst vond ik veel te kort door de bocht. We hebben geen behoefte aan een soort nieuwe Communistische Internationale in Parijs of Rome. Als SP hebben we het idee dat we er weer behoorlijk bovenop gekomen zijn na de crisis van socialistisch links eind jaren tachtig. We hebben dat herwonnen door actief te zijn in basisbewegingen in de wijken, in de milieubeweging, en op andere plekken. Samenwerking op Europees vlak, daar zijn we enthousiast over, maar geen nieuwe ‘bureaucratische’ structuren van bovenaf die de strijd remmen. Dat leidt alleen maar tot ongelukken.

Over het actuele SP-programma is door onder andere Paul Kalma, directeur van het wetenschappelijk bureau van de PvdA, gezegd dat het in alle opzichten een klassiek sociaal-democratisch programma is. Hoe links is de SP in jouw ogen?
Er klopt wel iets van het verhaal van Kalma. Met een echte revolutionaire positie blijf je zeker in Nederland ver weg van de kiesdrempel. Periodiek of eenmalig kun je wel successen hebben. Maar wat je opbouwt verdwijnt weer. Voor de SP is het uitgangspunt om te proberen de 10-20% meest linkse mensen te organiseren. Niet op basis van een revolutionair programma, maar gericht op een beter inkomen voor de laagstbetaalden, zeggenschap over de eigen woon en werk omgeving, bescherming van de collectieve sector, onderschikking van economie aan milieu, afkeer van oorlog. De afbakening ten opzichte van de huidige sociaal-democratie ligt meer in wel of geen regeergeile compromissen met rechts en het kapitaal. De meer geïndividualiseerde jongere generatie heeft weinig met de klassieke revolutionaire of leninistische modellen.

Taakverdeling
In deze krant is een aantal keren gepleit voor de vorming van een gezamenlijke radicaal linkse partij, gebaseerd op de huidige SP, GroenLinks en buitenparlementaire groepen. Moeten we niet naar één links alternatief naast de PvdA die de door jou geschetste verhoudingen zou kunnen doorbreken.
Een aantal jaren geleden waren de verhoudingen veel slechter. GroenLinks zag de SP als een bedreiging en in de SP zaten veel mensen die afgeknapt waren op GroenLinks. Nu zegt Jan Marijnissen op de vraag wat zijn tweede keuze zou zijn bij de verkiezingen ronduit: Femke Halsema.
Maar een fusie zou alleen maar leiden tot veel frustratie en het opstappen van mensen aan allebei de kanten. CDA’ers en VVD’ers zullen weinig verschillen zien tussen GroenLinks en de SP. Meestal wordt er hetzelfde gestemd.
Maar de strategie en de werkwijze is zeer verschillend. GroenLinks is meer uitsluitend gericht op parlementair werk. Voor de SP is mensen organiseren en buitenparlementair druk uitoefenen veel belangrijker. En er is ook een belangrijk verschil in het soort achterban en leden. GroenLinks trekt meer een hoger opgeleid en beter betaald publiek.
De SP en Groen Links zijn nu twee partijen links van de sociaal-democratie die samenwerken, maar die ook heel verschillend zijn. Zo'n taakverdeling zie je trouwens ook in de rest van Europa. In veel landen is de afstand tussen de Groenen en de linkse socialisten veel groter dan in Nederland. In Duitsland vindt de PDS de Groenen een volstrekt aangepaste regeringspartij. In Frankrijk zegt Daniel Cohn Bendit, een van de leiders van de Franse Groenen over LCR-voorman Alain Krivine: ‘die wil hele andere dingen dan waar ik voor sta.’
Wat jullie eerder in Grenzeloos schreven verbaasde me enigszins. Ik kan me wel voorstellen dat er verwantschap is met GroenLinks waar het gaat om feminisme en dergelijke. Maar als ik kijk naar de positie van de Vierde Internationale, dan moet je toch zeggen dat GroenLinks daar heel ver van af staat. De SP staat daar veel dichter bij.

Feminisme
De multiculturele samenleving en het feminisme zijn een belangrijk onderdeel van het radicaal linkse programma. Er is nogal wat twijfel over de SP op juist die punten.
Het verschil is naar mijn idee dat Groen Links items als feminisme, betrokkenheid bij migranten, individuele vrijheid, legalisering van drugs ziet als haar handelskenmerk en het bestaansrecht van de eigen partij. De SP komt niet zozeer tot andere politieke conclusies maar zegt: daar zit niet onze identiteit. Die identiteit zit meer in eerlijker delen en opkomen voor de belangen van gewone mensen. Daarin past uiteraard ook dat vrouwen gelijk rechten moeten hebben en dat migranten moeten kunnen participeren in de samenleving. Maar wij zijn geen partij die zegt “stem op ons, want wij zijn de meest feministische partij. Bij Groen Links ligt dat precies andersom. Overigens hebben wij, sluipenderwijs, nu wel een Tweede Kamerfractie die uit vijf mannen en vier vrouwen bestaat.