GroenLinks (“Eigenwijs Europees”) en de SP (“Wie zwijgt stemt toe!”) stelden de afgelopen maand hun verkiezingsprogramma’s voor 10 juni vast. Ook buitenparlementair links bereidt zich voor op de gang naar de stembus: ‘Keer Het Tij’ gaat verkiezingsborden voorzien van een eigen, kritische noot. Eurodusnie en Basta gaan campagne voeren onder het motto: “Stem tegen de EU, stem blanco!”

Overeenstemming
Op het eerste gezicht lijkt er binnen links een ruime mate van overeenstemming te zijn over de hoofdlijnen van kritiek op de ontwikkeling van de Europese Unie. De Unie is ondemocratisch, legt haar neoliberale economisch beleid en de ontwikkeling naar ‘nachtwakersstaten’ bijna dwingend op aan lidstaten, speelt de rol van aanjager bij het privatiseren van openbare voorzieningen en onderwijs en zorgt voor een steeds repressiever beleid naar binnen en buiten de Unie (migranten, asielzoekers).
Op veel concrete beleidspunten zijn de verschillen tussen de programma’s van de SP en GroenLinks dan ook niet zo groot. Zo wordt er in beide programma’s stelling genomen tegen de liberalisering en privatisering van het openbaar vervoer, drinkwatervoorziening, cultuur, onderwijs en gezondheidszorg. Zowel de SP als GroenLinks willen een Europees parlement met meer bevoegdheden. En beide partijen pleiten voor het optrekken van de minimuminkomens in Europa.
Maar waar het gaat om de essentiele strategische vragen over de toekomst van de Europese Unie staan beide partijen welhaast diametraal tegenover elkaar. GroenLinks steunt - net als de pas opgerichte Europese Groene Partij - de vorming van één Europese Staat, de ‘Republiek Europa’. De ontwerp-Grondwet die nu voorligt is daarvoor, aldus het GroenLinks programma, een goede basis: “Wij zijn ervan overtuigd dat de ontwerp-Grondwet van de Europese Conventie in de goede richting gaat. De Conventie schreef een historisch document.” De argumentatie voor die innige omarming van het werk van de conventie komt in wezen neer op een complete knieval voor het strategische project van Europees rechts. De vorming van een Europese supermacht is nodig, vindt GroenLinks, want: “De almacht van de Verenigde Staten is ongezond, ook voor henzelf. Washington heeft een volwassen en kritische Europese partner nodig.”

Superstaat
Het meer analytische deel van het GroenLinks programma staat bol van de illusies dat de Europese Unie zich zou ontwikkelen in de richting van een sociaal, democratisch, ecologisch en vreedzaam tegenwicht tegen de internationale rol van de VS. Terwijl de economische integratie, de euro en het stabiliteitspact in de afgelopen jaren juist de belangrijkste aanjagers waren in het afbreken van sociale voorzieningen en openbare diensten! Terwijl ‘Europa’ in de afgelopen jaren eerder een synoniem was voor het wegsijpelen van democratische rechten en zeggenschap en niet te vergeten voor achterkamertjespolitiek, zakkenvullerij en ruim baan voor de lobby’s van multinationale ondernemingen. En wat te denken van het vreedzame tegenwicht waarvoor oorlogsleiders als Blair, Berlusconi, Aznar en ons eigen gereformeerde koorknaapje zouden moeten zorgen?
De voorliggende concept-Grondwet legt de uitgangspunten van de huidige asociale neoliberale politiek constitutioneel vast en verplicht de lidstaten tot hogere militaire inspanningen. De eenwording van Europa op een dergelijke basis heeft niets van doen met het Europa dat in het GroenLinks programma geschetst wordt, maar alles met de volgende forse stap naar een Europese supermacht. Een supermacht met eenzelfde soort economische en militaire politiek als van die andere supermacht.
GroenLinks en de groenen in Europa laten zichvrijwillig gebruiken voor het project van Europees rechts door, samen met de sociaal-democratie, te zorgen voor een idelogische legitimiteit van dat project in de richting van sociale en ecologische bewegingen.

Nederland opheffen?
De SP wijst de ontwerp-Grondwet daarentegen onomwonden af: “De Europese Grondwet die nu in voorbereiding is, maakt ons land en ons continent niet sociaal, veilig en democratisch. Wanneer de regeringen van de 25 lidstaten akkoord gaan met de nieuwe grondwet, krijgt de bevolking van Nederland nog een kans om zich daar in een referendum over uit te spreken. Vanzelfsprekend zal de SP in dat geval een campagne ‘Nee, tegen deze Europese Grondwet’ voeren.”
Het SP programma neemt ook duidelijk stelling tegen een neoliberale Europese superstaat. Want: “De Unie zoals die zich de afgelopen twintig jaar ontwikkeld heeft, is er niet op de eerste plaats voor de burgers maar voor Europese bedrijven die internationaal opereren. De voordelen die de Europese schaalvergroting biedt, komen vooral hun belangen ten goede. Op democratisch en sociaal terrein worden door nationale regeringen veel verslechteringen doorgevoerd met het argument dat ‘het moet van Brussel’.”
Aan de andere kant schuifelt het SP programma in diverse passages gevaarlijk dicht langs de gapende valkuil: dan maar kiezen voor het ‘alternatief’ van de nationale staat. Een stelling als “op nationaal niveau wordt de democratie immers het beste gewaarborgd”, gaat wel erg sterk die richting op, zeker binnen de context van de eurokritische opstelling van het programma als geheel.
Ook de oorspronkelijke titel van het programma, ‘Europese samenwerking ja, Nederland opheffen nee!’, was een uiting van de 'Dit-Europa-Niet-Dan-Maar-Nederland' reflex.
Die titel werd overigens, na discussie in de partij, gewijzigd in ‘Wie zwijgt, stemt toe’ en het definitieve programma als geheel kiest duidelijk meer voor een internationalistische, dan voor een nationale benadering.
Het zwakste onderdeel zijn de programmapunten over de arbeidsmigratie. Bijvoorbeeld: “Indien lidstaten vrezen dat hun arbeidsmarkt ernstig verstoord raakt door de komst van werknemers uit de nieuwe lidstaten, staat het hen vrij restrictieve beleidsmaatregelen te nemen.” Zo’n passage is in het programma opgenomen onder de eis dat “de lidstaten van de Europese Unie moeten zorgen voor een gelijkmatige ontwikkeling van de werkgelegenheid in hun landen” en wordt beargumenteerd met de stelling dat “het ontstaan van één Europese markt dreigt te leiden tot een concentratie van werken en wonen in enkele, gunstig gelegen gebieden, en tot het achterop raken van andere regio’s”. Maar hoe dat in de politieke praktijk kan uitwerken zagen we onlangs in het kamerdebat over arbeidsmigratie uit nieuwe EU-lidstaten. De kamerfractie van de SP koos in dat debat, samen met de VVD, het CDA en de LPF, stelling om rigoureus paal en perk te stellen aan die migratie. Kamerlid Jan de Wit legde dat eerder zo uit: “Poolse werknemers werken nu al onder het CAO-loon in de bouw. Hierdoor worden de ‘gewone’ lonen in de bouwsector gedrukt, want als de Nederlanders niet voor een laag loon gaan werken, dan halen die bouwbedrijven die geen boodschap hebben aan maatschappelijk verantwoord ondernemen, gewoon ‘een busje Polen’.”
De Wit heeft natuurlijk gelijk dat ondernemers op die manier misbruik maken van arbeidsmigratie: dat doen ze al zolang het kapitalisme bestaat. Maar waarom niet gekozen voor een solidariteits-strategie: samen met de Polen en de vakbeweging opkomen voor gelijke rechten en gelijke arbeidsvoorwaarden, gebaseerd op het bestaande CAO-niveau? Zo'n strategie is niet gemakkelijk, want de vakbeweging staat er in veel sectoren en bedrijven niet best voor. Maar zolang niet op z'n minst geprobeerd wordt om die kant op te werken, blijft het kiezen voor de ene of de andere groep. En dat is, zeker in het huidige politieke klimaat, funest voor de positie van oude en voor nieuwe migranten.

Stemmen of blanco?
De strategische keuze van de SP tegen verdere stappen in de richting van een Europese Superstaat maakt het Europese programma van de partij tot een vele malen beter uitgangspunt voor de strijd voor een ander Europa dan het programma van GroenLinks.
Bij een mogelijk referendum over de Europese Grondwet is een 'NEE' campagne vanuit links, inhoudelijk onderbouwd met fundamentele kritiek op de neoliberale en asociale koers van dit Europa van groot belang. De SP kan daar een voortrekkersrol in spelen. Ook in de ondersteuning van de eisen van de andersglobaliseringsbeweging biedt het SP programma behoorlijk wat aanknopingspunten. Een goede verkiezingsuitslag voor linkse partijen, die onomwonden stelling nemen tegen de neoliberale Europese superstaat onder leiding van de multinationale ondernemingen, partijen als Rifundazione in Italie, de LCR in Frankrijk en de SP hier, is nodig om het verzet tegen dat neoliberalisme ook op Europees politiek niveau zichtbaar te maken.
De oproep van Eurodusnie om blanco te stemmen wordt onderbouwd met fundamentele kritiek op de EU die grotendeels terecht is. Maar dat je “door blanco te stemmen aantoont dat de toekomst van Europa je wel degelijk interesseert, maar dat je de Europese Unie jouw toekomst niet toevertrouwt”, is zeer de vraag. Veel waarschijnlijker is dat die blanco stemmen volledig ondergesneeuwd zullen raken bij de (opnieuw) te verwachten lage opkomst. Een stem op de enige linkse partij met fundamentele kritiek op de Europese Unie is effectiever om hetzelfde doel te bereiken.

Leo de Kleijn

http://europa.sp.nl/programma/2004/verkiezingsprogramma_EP_2004.pdf
http://www.groenlinks.nl/partij/europa/wiezijnwij/Europrogram.definitief.doc
http://eurodusnie.nl/2004/02/900.shtml