Op 27 april begeleidden haar kameraden, familie, vrienden en de zon Marijke naar haar laatste rustplaats. Hier is de tekst van de toespraak die ik bij deze gelegenheid hield.

Marijke's nagedachtenis eren vereist de inzet van veel kwalificaties.

Marijke was een buitengewoon intelligent mens. Ze was een wetenschapper die de rede, nauwkeurigheid en integriteit hoog in het vaandel droeg bij het begrijpen van de werklelijkheid: feiten, feiten, feiten, in de eerste plaats feiten, want 'Een feit is meer waard dan een burgemeester'.

Marijke was bioloog, in de diepe, existentiële zin van het werkwoord 'zijn'. Het was meer dan een beroep: het was een denkopleiding. Zoals Pips [haar partner] al aangaf, was Darwin haar held. Net als hij had Marijke nieuwsgierigheid, sympathie en empathie voor alle levende wezens.

Het idee dat de mensheid deel uitmaakt van de natuur en toch verschilt van andere dieren, met andere woorden, dat de menselijke geschiedenis verweven is met de natuurlijke geschiedenis maar ook gehoorzaamt aan sociale wetten, die niet 'natuurlijk' zijn, was voor Marijke vanzelfsprekend. Voor haar waren de meeste van deze vragen door haar mentor opgelost in zijn tweede grote werk, De afstamming van de mens, dat helaas minder bekend is dan Over de oorsprong der soorten. Net als Patrick Tort zag Marijke beschaving als een 'omgekeerd effect' van natuurlijke selectie.

Biologen van het kaliber van Marijke zijn nooit koude vissen. Men denke aan Stephen Jay Gould, Rachel Carson en vele andere humanisten. Marijke was een persoon van groot meesterschap en evenwicht. Ze sprak niet lichtvaardig en altijd op afgemeten toon. Maar haar verontwaardiging over uitbuiting, onderdrukking, brutaliteit en lafheid borrelde in haar op en kwam naar boven in wat ze betoogde.

'Stille wateren, diepe gronden': dit Vlaamse gezegde ‒ dat in het Frans geen echt equivalent heeft ‒ belicht de persoonlijkheid van onze kameraad heel goed, denk ik. Marijke was een gedreven persoon met een kalme maar intense passie. Als zij sprak, voelde je een grote vastberadenheid, een morele kracht verankerd op heel stevige fundamenten waarbij persoonlijke overwegingen nooit op de voorgrond stonden.

Marijke was radicaal in de zin van Marx: om een probleem op te lossen moet je de wortel ervan rationeel vaststellen en daarnaar handelen, revolutionair. Ze beheerste de categorieën van het historisch materialisme ‒ productiewijze, productieverhoudingen, klassen en sociale lagen, kapitaal, sociaal meerproduct, waarde, meerwaarde, enzovoort ‒ maar ze was het tegendeel van een dogmaticus. Als vrije geest was Marijke niet bang om de gebaande paden te verlaten als de werkelijkheid daarom vroeg.

Naast de vakbondsstrijd, waaraan ze als onderwijzeres deelnam, was Marijke's bijdrage vooral belangrijk op twee gebieden: het feminisme en het ecosocialisme. In beide gevallen ging het erom de grenzen, of zelfs de oogkleppen, van een bepaalde marxistische, patriarchale en productivistische traditie te overschrijden.

Samen met andere activisten, gegroepeerd in de Vrouwencommissie van de Belgische afdeling [van de Vierde Internationale], speelde Marijke een sleutelrol in de strijd voor de decriminalisering van abortus. Dat de vrouwen van de Christelijke Arbeidersbeweging overtuigd werden om het wetsvoorstel Lallemand/Herman-Michielsens te steunen, was te danken aan deze kameraden. Het was een grote overwinning voor de emancipatie in ons land. Enkele jaren later stond Marijke weer vooraan en speelde ze een hoofdrol in de grootschalige eenheidscampagne 'Vrouwen tegen de crisis'.

Tegelijkertijd was Marijke een van de eersten in de Vierde Internationale, en de eerste in de Belgische afdeling, die zich ten volle rekenschap gaf van de verschrikkelijke barbaarse bedreigingen die voortvloeien uit de duizelingwekkende achteruitgang van de biodiversiteit, de onomkeerbare verstoring van het klimaat en de chemische en radioactieve vergiftiging van de planeet. In onze kranten La Gauche en Rood wijdde ze hier regelmatig een column aan. Begin jaren tachtig daagde ze tijdens een scholingsdag de leden van de Belgische afdeling [van de Vierde Internationale] uit door te wijzen op de noodzaak verder te gaan dan de onontbeerlijke structurele veranderingen, met name door aanzienlijk minder vlees te eten.

De afgelopen vijftien jaar heeft Marijke zich beziggehouden met ecofeminisme, een concept waarmee ze de twee grote strijdpunten van haar activistische leven heeft samengebracht. Hoewel ze zich distantieerde van de essentialistische opvattingen van bepaalde auteurs voor wie vrouwen 'van nature' ecologischer zijn dan mannen, stak ze haar bewondering voor het engagement van Vandana Shiva niet onder stoelen of banken. Ze was niet bang om erop te wijzen dat de overheersing van vrouwen en de overheersing van de natuur meer zijn dan gelijksoortige vormen: het zijn twee kanten van dezelfde medaille.

Marijke was een uitstekende lerares en maakte er een punt van om de meest ingewikkelde dingen in eenvoudige bewoordingen uit te leggen. Haar didactische vaardigheden, oprechtheid, menselijkheid en toewijding leverden haar de achting en erkenning van veel mensen op. Dat geldt vooral voor vrouwenactivisten uit het Zuiden die de kans kregen haar sholingen te volgen aan het Amsterdamse Instituut [IIRE], waar Marijke vier lange jaren mededirecteur was.

Marijke was bescheiden. Ze had een hekel aan uitslovers, opscheppers en navelstaarders van allerlei slag. En ze kon niet tegen de gladde praters ‒ meestal mannen en erg langdradig ‒ die denken dat ze door veel ingewikkelde woorden te gebruiken of te verzinnen 'filosofen' worden.

Het activistische leven bestaat uit veel nederlagen, enkele successen en nogal wat persoonlijke ontgoocheling, met de nodige bekrompenheid en jaloezie. Marijke had daar soms last van, maar het deed geen afbreuk aan haar trouw aan het revolutionaire, feministische, internationalistische en ecosocialistische marxisme. In deze tijd van ongebreideld narcisme verdient dat een enorm respect, dat we te danken hebben aan haar oprechte, eerlijke aard en haar felle strijdlust.

In de laatste jaren van de vorige eeuw heeft Marijke's voorbeeld mij aangemoedigd om mijn wetenschappelijke achtergrond te gebruiken om onze politieke stroming te helpen rekening te houden met de centraliteit van de wereldwijde ecologische crisis. Zeggen dat ik dankbaar ben, is een understatement.

Namens de Belgische afdeling van de Vierde Internationale en de Vierde Internationale breng ik hulde aan onze kameraad Marijke, voorheen ook bekend als Lida.

Namens mijzelf groet ik een dierbare vriendin, aan wie ik veel te danken heb.

Compañera Marijke, presente!

Dit artikel stond op ESSF. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.

Artikelen van Marijke op Grenzeloos: https://www.grenzeloos.org/users/marijke-colle