‘Vanuit de economie bekeken zit er weinig logica in. Wat Balkenende 2 wil gaan doen - terugbrengen van de bestedingen en investeringen van de overheid - versterkt juist de negatieve effecten van de recessie. Maar nog wezenlijker is de zoveelste aanval op de georganiseerde solidariteit, het hele stelsel van sociale voorzieningen. Je hoeft geen econoom te zijn om dat wel heel tegenstrijdig te vinden. Juist in een periode waarin het slecht gaat met de economie, waarin meer mensen aangewezen zijn op die solidariteit, wordt daar opnieuw drastisch op bezuinigd.’ Geert Reuten is hoofddocent economie aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn oordeel over de plannen van het nieuwe kabinet is vernietigend.

Sociale zekerheid
De afbraak van die georganiseerde solidariteit is volgens Geert het meest typerende aan de kabinetsplannen.
‘De recessie wordt aangegrepen om een aantal forse herstructureringen door te voeren in het stelsel van sociale zekerheid. Puur economisch vindt eigenlijk niemand dat verstandig, behalve iemand als Gerrit Zalm. Het Centraal Plan Bureau (CPB) heeft het hoofdlijnenakkoord vergeleken met een situatie bij ongewijzigd beleid. De conclusie was dat de werkgelegenheid af zal nemen met de plannen van Balkenende 2. Dat dit bezuinigingsbeleid dient om meer werkgelegenheid te brengen, het grote verhaal van Zalm en Balkenende, is volgens de cijfers van het CPB dus gewoon niet waar. Ik trek daar de conclusie uit dat het blijkbaar niet gaat om de werkgelegenheid. Het gaat om de sociale zekerheid en om het terugbrengen van de loonkosten. Bedrijven gebruiken recessies om herstructureringen door te voeren; om daarna weer een hoger rendement te kunnen halen. De overheid speelt dat spelletje de laatste twintig jaar volop mee. In Nederland was het uitgangspunt dat de uitkeringen, inclusief de AOW, welvaartsvast zijn, en dat ze meegroeien met de totale loonontwikkeling: die bij ambtenaren en werknemers in bedrijven. Het nieuwe kabinet wil dit beginsel loslaten door de uitkeringen alleen nog maar te koppelen aan de ambtenarensalarissen, en die moeten volgens de plannen de komende jaren reëel dalen. Het loslaten van de algemene koppeling is een novum. Uitkeringstrekkers worden nu overgeleverd aan de welwillendheid van de overheid. Balkenende-Zalm wil nu de pijn nog verzachten voor gepensioneerden met alleen AOW of een klein pensioentje. Maar er is geen enkele garantie dat er bij de volgende maatregel ook weer gerepareerd zal worden. Het solidariteitsprincipe is doorbroken.’
Niet alleen linkse economen hebben volgens Geert kritiek op de economische plannen van de nieuwe regering. ‘Veel economen zijn het er over eens dat je in een recessie niet moet bezuinigen. De econoom Verbon bijvoorbeeld, CDA lid en hoogleraar openbare financiën in Tilburg, vindt ook dat het kabinet problemen afwentelt op de onderkant.’

Europa
Het beleid in Nederland lijkt strak in de pas te lopen met dat van de Europese Unie. In Frankrijk en Oostenrijk worden de pensioenen aangepakt. In Duitsland maakt Schröder zich op voor een forse ingreep in de sociale zekerheid. Kan Nederland wel een ander beleid voeren zolang we met handen en voeten gebonden zijn aan Europese richtlijnen?
‘Wat er gebeurt heeft natuurlijk veel te maken met de globalisering.’ Geert is actief lid van ATTAC, een van de toonaangevende internationale organisatie van de globaliseringsbeweging. Dat de neoliberale globalisering essentieel is voor het Nederlandse sociaal-economische beleid is voor hem gesneden koek. ‘Bedrijven investeren daar waar je van alles het minste hebt. De minste milieuregels, arbeidsbescherming, loonkosten en uitkeringen, want die zijn onderdeel van de loonkosten. Je kunt daar alleen op minimaal Europees niveau tegenwicht aan bieden. Het is dan ook vreemd dat de vakbeweging zo sterk louter nationaal blijft opereren.’
Maar de Europese context is volgens Geert geen dwingend argument voor het soort van beleid dat Balkenende voorstelt. Nederland is een braaf jongetje uit de Europese klas waar het gaat om de loonontwikkeling en de overheidsfinanciën. ‘In Nederland zijn de reële lonen de afgelopen twintig jaar gestegen met een gemiddelde van 0,3 procent per jaar. Tegenover een EU-gemiddelde van 0,6 procent. Het effect daarvan komt terug in de zogenaamde arbeidsinkomensquote (een cijfer dat de verhouding aangeeft tussen inkomen uit arbeid en uit kapitaal). Die ligt hier beneden het EU-gemiddelde en ver beneden die in de VS. De stijging van de lonen in Nederland heeft de afgelopen vijf jaar een relatieve inhaalslag gekend. Maar het is onzinnig om op basis daarvan te gaan roepen dat de lonen hier zo hoog zijn. Integendeel. Hetzelfde geldt voor de arbeidsproductiviteit per uur. Die ligt aanzienlijk hoger dan het EU-gemiddelde. Al met al is er op dat vlak niks aan de hand. Geen enkele reden voor een beleid zoals dat nu wordt voorgesteld.’

Nederland staat ROOD?
Behalve het schrikbeeld van een toenemende werkloosheid door te hoge lonen, wordt ons voorgehouden dat het tekort van de overheid een grote wissel zal trekken op volgende generaties. Balkenende wil per se op een begrotingstekort van nul uitkomen.
‘Over dat financieringstekort zijn nogal wat misvattingen. Onlangs hoorde ik Boris Dittrich beweren dat Nederland rood zou staan. Dat is echt onzin. Nederland staat behoorlijk positief. Het relevante cijfer daarvoor is niet het tekort van de overheid, maar de betalingsbalans. Die betalingsbalans is het resultaat van drie rekeningen. Die van de overheid, van bedrijven en van particulieren. De rekening van de overheid is een heel klein beetje negatief, die van bedrijven gigantisch negatief en die van particulieren heel erg positief, wat in totaal voor Nederland al jaren een overschot op die betalingsbalans oplevert. Of het zo zinvol is om zo'n overschot te hebben is de vraag, eigenlijk niet. Want wat gebeurt er met dat overschot? Dat wordt ergens anders geïnvesteerd. Met name in de Verenigde Staten. Als dan toch de hele discussie gevoerd wordt vanuit een nationalistisch perspectief, Nederland ten opzichte van de rest van de EU of ten opzichte van de rest van de wereld, dan is zo'n beleid al helemaal onzinnig. Waar het bij de overheidsfinanciën vooral om gaat is niet zozeer of er wel of niet sprake is van een klein tekort. Waar het om gaat is waar je dat geld aan uitgeeft. Als je investeert in kennis, onderwijs, infrastructuur, dan zou ik zeggen: hoe meer hoe beter! Dat eeuwige verhaal van de toekomstige generaties die we opzadelen met een tekort klopt van geen kanten. Het gevolg is dat die generaties misschien nul overheidsschuld erven, maar ook nul voorzieningen! Geen functionerend spoor, geen goede watervoorziening, onderwijs en noem maar op. Zonder voldoende investeringen verloederen al die zaken. Dat is wat er al jaren gebeurt.’
De kritiek van Geert op de manier waarop Zalm en Balkenende om willen gaan met de overheid en de overheidsfinanciën is niet een kwestie van een paar tienden procenten meer of minder. ‘Je kunt niet individueel besluiten om te investeren in goed onderwijs voor je kinderen of in goed openbaar vervoer. Dat moet je samen doen. En wat is samen doen? Dat is toch de overheid. Een idee dat de afgelopen jaren steeds meer uit de ideologische discussie is verdwenen, het collectieve. Naar buiten toe wordt dat versterkt door hoe bijvoorbeeld ministers daar over praten. Die hoor je zeggen dat ‘ik’ zo en zo veel geld heb uitgeven aan een bepaald project. Onzinnig natuurlijk.’

Recessie
De conclusie van Geert is weinig rooskleurig. Balkenende 2 gaat een beleid voeren dat economisch onverstandig is, dat de recessie gebruikt om de uitkeringen verder op achterstand te zetten en dat de georganiseerde solidariteit in Nederland verzwakt. Waar loopt dit op uit?
‘Het kabinet spreekt nu nog ferm, het heeft immers alleen nog maar plannen gemaakt en nog niets uitgevoerd. Het is de vraag hoe het stand houdt. De uitspraak van Zalm - 'ik zal vriendelijk zwaaien naar de demonstranten op het Malieveld' - is nogal arrogant. En arrogantie is doorgaans een teken van onzekerheid. Zelfs nu Balkenende 2 alleen nog maar plannen heeft gepresenteerd groeit links al in de peilingen. Als dat doorzet en als er meer sociale oppositie komt, is het maar de vraag of de regering over 2 jaar nog even stoer is. In de tussentijd lijkt het mij dat links vooral moet hameren op solidariteit en overheidsinvesteringen.’