Het beleid dat de regering Balkenende gaat voeren is er een van onvervalst rechtse snit, vermengd met een vleugje Fortuynpopulisme. Maar de ‘grote vernieuwing van het politieke bestel’, één van de drijfveren van het fortuynisme, blijft uit. Bij gebrek aan alternatieve coalitiemogelijkheden zijn CDA, VVD en LPF voorlopig op elkaar aangewezen. Maar het is de vraag hoe erg traditioneel rechts in CDA en VVD dat eigenlijk vindt. De LPF maakt het immers mogelijk een beleid te voeren dat de VVD en de rechtervleugel van het CDA al jaren voorstaan. Nu kan dat, zonder dat een toch wat lastige, draaiende, twijfelende PvdA – die immers met tegengestelde loyaliteiten te maken heeft – de partijen voor de voeten loopt. Het kabinet Balkenende zal er alles aan doen te laten zien dat er een alternatief is voor de sociaaldemocratische ‘Derde Weg’: de rechtse ramkoers.

Bijstelling naar rechts
De VVD, op 15 mei de op een na grootste verliezer, wint de kabinetsformatie op punten. De sociale ‘rentmeester’-vleugel binnen het CDA heeft het nakijken. Balkenende heeft het regelmatig over zijn sociale gezicht, maar dat masker is niet om aan te zien. Het CDA maakt een duidelijke keuze voor een conservatieve koers, waarin de versterking van het traditionele gezin voorop staat. Daar is niks nieuws aan.
LPF-ers die het serieus menen met de noodzaak van politieke vernieuwing en democratisering kunnen moeilijk enthousiast zijn over het regeerakkoord. Het kabinet-Balkenende zal het neoliberale beleid van paars, bijgesteld naar rechts, voortzetten. Van initiatieven die de inspraak en de democratische rechten van burgers vergroten is geen enkele sprake.
In de komende periode wil men voor 9,25 miljard euro bezuinigen. Vooral het openbaar bestuur (ambtenaren, gemeenten) en de sociale zekerheid zijn het slachtoffer. Geheel volgens de dogmatiek van Zalm is het uitgangspunt dat er geen sprake mag zijn van een begrotingstekort. Zelfs CDA-econoom Bovenberg zet daar grote vraagtekens bij (VK 29 juni). Bij de economisch slechte vooruitzichten voor de komende twee jaar zal, volgens Bovenberg, het beleid van Zalm de situatie enkel verslechteren.

Solidariteit ondergraven
Met de plannen voor de WAO - gedeeltelijk arbeidsongeschikten worden verwezen naar de WW en vervolgens de bijstand - komt de oude VVD droom, een ‘ministelsel’ sociale zekerheid, een stap dichterbij. De solidariteit wordt verder ondergraven en vervangen door de nadruk op eigen verantwoordelijkheid: in de harde werkelijkheid wil dat zeggen dat wie de rat-race aankan profiteert, terwijl de losers zijn aangewezen op een minimaal vangnet.
De plannen in het regeerakkoord zullen daarnaast de bestaande denivellerings-tendens (waardoor de kloof tussen arm en rijk groeit) versterken. De nominale premie in de ziektekosten-verzekering en de afschaffing van de OZB pakken gunstig uit voor hogere inkomens, maar negatief voor de lagere.
Als je het komende kabinet zou moeten typeren, dan is dat op eerste plaats een kabinet dat de solidariteit verder buiten spel zet ten faveure van het neoliberale dogma van de individuele veantwoordelijkheid. Het voornemen om Nederland nog verder op slot te zetten voor asielzoekers en andere migranten doorbreekt ook het kleine beetje internationale solidariteit. Waar de neoliberale globalisering zorgt voor verarming en sociale ellende in grote delen van Afrika en Azië bouwt het rijke Europa een steeds hogere muur om die ellende buiten te houden. Het is een cynische politiek met internationaal elan: op de Europese top in Sevilla, waar het ‘vluchtelingenprobleem’ werd besproken, werd niet gepraat over de oorzaken van het drama: de sociale, economische en politieke uitsluiting van de overgrote meerderheid van de wereldbevolking.

Populair kabinet?
Toch zou het een misvatting zijn te denken dat het kabinet-Balkenende van begin af aan zal stuiten op massale oppositie. De ruk naar rechts op 15 mei is niet alleen een uiting van onvrede met de puinhopen van Paars. Dieper liggende maatschappelijke ontwikkelingen als individualisering, de veranderingen in de arbeidsverhoudingen, de groeiende tweedeling en het ontstaan van een - etnisch gekleurde - onderklasse hebben, gecombineerd met een jarenlange neoliberale ideologische dominantie, een grotere basis geschapen voor rechtse antwoorden op de problemen. Scherpere maatregelen om de criminaliteit te bestrijden, meer blauw op straat, een restrictief asielbeleid en zelfs de harde ingreep in de WAO zullen kunnen rekenen op bijval van een belangrijk deel van de bevolking.
De oppositie komt nu zelfs al deels van rechts. Een deel van de LPF achterban roert zich hevig omdat het hun allemaal nog lang niet ver genoeg gaat. Daar ligt een explosief gevaar. Mat Herben probeert de rechtse woede bij veel LPF-ers te kanaliseren in de richting van een wat netter rechts beleid. Dat laat ruimte voor het ontstaan van een georganiseerde, echt extreem-rechtse, vleugel binnen of buiten de LPF.

Oppositie
Tegelijkertijd zal duidelijk worden dat het kabinet geen werkelijke oplossingen in huis heeft voor de belangrijkste sociale problemen. Sterker nog, de voorgenomen bezuinigingen, de broekriem die voor de komende twee jaar al is aangekondigd en het anti-milieu beleid zullen verzet oproepen. De FNV heeft al aangekondigd zich niet meer gehouden te voelen aan het SER-akkoord nu het nieuwe kabinet dat maar ten dele overneemt. De vakcentrale wil de verslechteringen per CAO compenseren. Zonder extra geld voor de zorgsector, het onderwijs en de rest van de openbare dienstverlening kan de nieuwe regering ook daar rekenen op groeiende ontevredenheid.

Het verzet en de oppositie tegen dit rechtse kabinet zal daar moeten beginnen. In het opbouwen van strijd tegen de concrete maatregelen van het kabinet. De vakbeweging, milieubeweging en iedereen die een multicultureel Nederland blijft voorstaan zullen zich niet onbetuigd kunnen laten bij een zo openlijk toegeworpen handschoen.

Politiek links kan weer perspectief krijgen door zich op de eerste plaats ondubbelzinnig aan te sluiten bij dat verzet. Op de tweede plaats moet links de schotten opruimen en het debat voeren over hoe we in de komende jaren vorm kunnen geven aan aantrekkelijke en uitdagende linkse inhoudelijke alternatieven voor het rechtse beleid. In het vorige nummer van Grenzeloos pleitten we voor samenwerking ter linkerzijde. We willen dat hier nog eens herhalen. Het is een illusie dat alleen de SP de kar zal kunnen trekken richting één grote linkse volkspartij. Of dat GroenLinks er de komende jaren wel in zal slagen de PvdA, D66 en de ‘linkervleugel’ van het CDA mee te krijgen op een progressieve koers. Of dat buitenparlementair links vanuit de huidige zwakke positie een afdoende antwoord kan geven op de verrechtsing. Het debat over de vorming van een links alternatief gebaseerd op samenwerking en een open discussie over de inhoudelijke perspectieven moet in de komende jaren worden voortgezet, verbreed en uitgediept. Een klein begin is daarmee gemaakt op de ‘Keer het tij’ conferentie van 29 juni in Amsterdam (zie elders in dit nummer). Het gaat er nu om onszelf niet voorbij te lopen in snelle, maar smalle, actie-initiatieven. Het belangrijkste is het debat en de samenwerking verder uit te bouwen en te verbreden.

Nieuwe vormen
Tegenover de afbraak van elke vorm van solidariteit zullen we aan de slag moeten om bestaande structuren en vormen van solidariteit te versterken en nieuwe vorm te geven. We zullen de mensen in de Marokkaanse, Turkse en andere migrantengemeenschappen moeten laten zien dat hun belang en hun toekomst bij links ligt. Samen opkomen tegen het ‘woonlandbeginsel’ in de kinderbijslag, tegen de plannen rond de gezinshereniging. Op buurt-, stad- en landelijk niveau,.solidair, maar kritisch. De Turkse en Marokkaanse jongeren die botsen op de grenzen van de culturele waarden en normen in hun eigen gemeenschap wat betreft de positie van vrouwen en van homo’s verdienen juist nu alle steun. Sowieso moet links richting homo’s en vrouwen de positie verduidelijken. Opkomen voor de multiculturele samenleving hoeft niet te betekenen dat de anti-homo opvattingen onder een deel van de migranten dan maar geaccepteerd moeten worden. Of dat de emancipatie van vrouwen en homo’s ondergeschikt gemaakt moet worden aan dat multiculturalisme.
Het nieuwe kabinet zal niet alleen een rechts kabinet blijken op sociaal, ecologisch vlak en richting migranten. Het is ook een kabinet dat openlijk koketteert met een reactionaire gezinsmoraal. Op dat punt moet ons alternatief helder zijn.
Om al die redenen is de reflex – te beluisteren in de PvdA, de SP, maar ook daarbuiten – om de wijken in te gaan gericht op de gedachte LPF-stemmer niet de juiste reactie. Natuurlijk moeten we duidelijk maken aan een autochtone WAO-er in Spangen dat dit kabinet niet zijn belang gaat dienen. Natuurlijk moeten we de wijken in. In die stedelijke wijken is de multiculterele samenleving een feit. Daar moet gebouwd worden aan nieuwe vormen van solidariteit en zelforganisatie van onderop. De illusie dat een partij het even voor je gaat regelen, of dat nou de LPF is of de SP, zal hoe dan ook meer teleurstellingen opleveren.