Tussen consumptie en systeemverandering

Waar komt al die aandacht voor eten en voedsel in het westen vandaan? Wat is goed en gezond eten eigenlijk? Een Nederlandse, biologische appel die de hele winter in een koelcel heeft gelegen, is die beter dan eentje vers uit Nieuw Zeeland, per schip vervoerd? Wie lukt het eigenlijk om op basis van de productinformatie op verpakkingen een ‘gezonde en evenwichtige’ maaltijd samen te stellen? Waarom zijn we als consumenten deze vorm van ondoorzichtige transparantie gaan eisen?
Overvloed
Met het bereiken van een situatie van overvloed in de westerse wereld vanaf de jaren zestig veranderde de concurrentie tussen voedselproducenten. Sinds die tijd besteedt de gemiddelde Amerikaan minder geld en tijd dan ooit aan eten kopen en bereiden. Ondertussen blijven de reclamebudgetten en de aandacht voor eten in de media groeien.
De boodschap over eten veranderde in het tijdperk van overvloed. De concurrentie is omgeslagen van competitie op kwantiteit – hoeveel eten krijg kan ik voor mijn geld krijgen? - naar een op kwaliteit: wat voor eten zal ik kopen? De catchphrase is ‘light’. Slank worden, natuurlijk niet door minder te eten, maar door minder vet te eten. Daarvoor worden allerlei toevoegingen in voedingsmiddelen gedaan. De grens tussen eten en medicijnen is aan het vervagen. Een goed voedingspatroon zorgt er voor dat je cholesterol op peil blijft, maar voor de mensen die dat niet kunnen is er een hulpmiddel in de yoghurt of in margarine.
De voedingsgiganten willen zich van elkaar onderscheiden door dit soort toevoegingen. De nieuwe toevoeging waar producten zich op gaan onderscheiden is duurzaamheid. Naast het aantal ‘voedselkilometers’ – hoever is het eten de wereld over gereisd voor het op je bord komt? - zijn natuurlijke en biologische ingrediënten belangrijk. Ook fair trade, en eerlijk omgaan met dieren en mensen krijgen meer aandacht.
Die toegenomen aandacht is een reactie op allerlei schandalen over het gerommel met ons eten, op de gekkekoeienziekte, op voedsel dat voor het grootste deel uit verpakt water en lucht lijkt te bestaan. De schandalen en ziektes komen niet uit de lucht vallen: de wedstrijd om steeds goedkoper en grootschaliger te produceren is niet gespeend van risico’s. Grootschalige veehouderij vraagt bijvoorbeeld om het op grote schaal toedienen van antibiotica wat er toe kan leiden dat bacteria resistent worden. En veel nationale regels waar voedselproducenten zich aan moesten houden zijn versoepeld om onze economieën te liberaliseren. Globalisering gaat niet alleen over spaargeldtegoeden, banken en financiële regels maar ook over wat er op ons bord ligt.
Keuzes maken?
Individuele keuzes zijn belangrijk, maar het is moeilijk om je als consument een weg te vinden door het doolhof van aanbevelingen en informatie. Neem het eten van bananen. Tot 1880 waren die in Europa onbekend voor arbeiders – nu zijn ze het hele jaar volop te krijgen. En zelfs biologisch en boervriendelijk gekweekt. Maar mag dat eigenlijk wel, gezien de hoeveelheid voedselkilometers? En kunnen die boeren beter niet hun eigen voedsel verbouwen? Een principieel antwoord bestaat niet. De uiterste consequenties van altijd maar principiële keuzes maken zijn uit de wereld stappen of niet meer eten.
Je bewust zijn van dergelijke dilemma’s en vragen is belangrijk. Als we zelfbewuste en verantwoordelijke mensen willen zijn moeten we bij ons eigen handelen stilstaan. In een dorp zijn onze mogelijkheden anders als in de stad. Voor iemand met een ruim inkomen anders als voor iemand in de bijstand. Dus waarom neerbuigend doen over gezinnen die in de bijstand zitten en naar McDonalds gaan omdat het eten er goedkoper is dan in de supermarkt? Moeten we deze mensen de schuld geven van het platbranden van de regenwouden? Een dergelijk oordeel stelt enkel consumenten verantwoordelijk voor hun gedrag en laat de structuur erachter buiten beschouwing.
De tegenstellingen tussen arm en rijk moeten we meenemen in discussies over het opbouwen van een beweging voor een beter klimaat en beter voedsel. Die tegenstelling is zelfs de sleutel. Armoede, in Noord en Zuid, is een probleem afkomstig van de rijken in Noord en Zuid. Dat probleem lossen we niet op met enkel liefdadigheid en verantwoord gedrag. We moeten uitgaan van ieders recht en van ‘de verantwoordelijkheid om te beschermen’. We weten dat sociale bescherming in Europa een tijd lang gewerkt heeft om al te grote ongelijkheid te voorkomen. We weten dat het goed is kinderen algemene toegang te geven tot onderwijs en dat het zich loont te voorkomen dat producten van de kleine boer uit de geïndustrialiseerde voedselmarkt gestoten worden of dat armen uit de arbeidsmarkt vallen.
Armen zitten niet te wachten op liefdadigheid. Het gaat erom banden van daadwerkelijke betrokkenheid te ontwikkelen tussen Noord en Zuid. Dat kan in het opbouwen van een beweging die hier opkomt voor goede sociale voorzieningen en zich verzet tegen milieubederf en klimaatverandering. Een beweging die banden ontwikkelt met organisaties en bewegingen die in Derde Wereld landen actief zijn. Alleen door georganiseerd optreden komen echte veranderingen tot stand. Campagnes en acties van milieuorganisaties hebben ertoe geleid dat de voedingsgiganten hun beleid hebben gewijzigd ten aan zien van het gebruik van palmolie. Dat is nog niet genoeg, maar het is een begin. Dit soort campagnes liggen op hun beurt ook weer aan de basis van bewuste keuzes van consumenten.
Het is belangrijk dat iedereen doet wat binnen zijn of haar mogelijkheden ligt. Dat is een morele keuze, geen individuele keuze. Alleen ‘het systeem’ de schuld geven en je eigen vrijheid, hoe beperkt ook, ontkennen betekent dat je in wezen niet gelooft dat een alternatief mogelijk is. We moeten een nieuw beeld ontwikkelen van wat goede levenskwaliteit inhoudt, van wat een vooruitstrevende samenleving is. We moeten samen bewegingen en organisaties opbouwen die daar voor strijden. In de opbouw van die beweging is elke bewuste individuele keuze een radicale daad, een voorbeeld ingegeven door het idee dat een andere wereld mogelijk is.

Reactie toevoegen

Plain text

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd>
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
Uw reactie zal niet meteen verschijnen, deze wordt eerst goedgekeurd door de beheerder.
pagetoptoptop