We gaan een nieuw tijdperk in. De terugkeer van Trump in het Witte Huis is zo ontwrichtend dat het een historische crisis veroorzaakt van de trans-Atlantische betrekkingen van na de Tweede Wereldoorlog. De nieuwe Republikeinse en reactionaire regering wil de nieuwe situatie van 'geopolitieke chaos' uitbuiten om de rol van de Verenigde Staten van Amerika nieuw leven in te blazen door middel van een autoritaire wending, gebaseerd op een alliantie met de grote hi-tech kapitalisten zoals Elon Musk, en door middel van een nieuw buitenlands beleid dat gericht is op imperialistische nationale belangen.

Geconfronteerd met die ongekende context versnellen de Europese staatshoofden hun herbewapeningswedloop. Von der Leyen heeft 800 miljard voor de EU beloofd, Duitsland heeft een titanenplan van 900 miljard euro aangekondigd, in Frankrijk is een enorme verhoging van het Franse legerbudget gepland, dat minstens 90 miljard per jaar zou moeten bedragen, terwijl in Italië de geplande uitgaven van 32 miljard exponentieel zullen stijgen.

Het toenemende militarisme wordt gerechtvaardigd door oorlogspropaganda tegen de 'Russische dreiging' en door retoriek over 'Europese waarden' en 'democratie'. De realiteit is heel anders. Door de brutaliteit van Trump te bekritiseren, handelen de Europese mogendheden, die de genocide in Gaza steunen, met dezelfde imperialistische logica als de Amerikaanse leider, dat wil zeggen, ze bereiden zich voor om hun belangen en die van hun bedrijven te verdedigen met wapens en kanonnen.

Militarisme, nationalisme en de opkomst van reactionair extreemrechts

Die onstuitbare wapenwedloop maakt de weg vrij voor een ramp voor de arbeidersklasse, jongeren en het milieu. Om de herbewapening te financieren en hun militaristische agenda op te leggen, bereiden de regeringen van de EU steeds brutalere aanvallen voor op de levensomstandigheden van de uitgebuite klassen, het milieubeschermingsbeleid en democratische rechten.

Precies in die context rukt reactionair extreemrechts op en, waar het niet wint, krijgt het steeds meer invloed op de burgerlijke heersende klassen: in de Verenigde Staten, in Italië, in Israël, in Argentinië, in Rusland, in Turkije, in Hongarije, in India, in Frankrijk en in Duitsland. Het is extreemrechts dat zijn 'wil tot macht' niet onder stoelen of banken steekt, dat zelfs de typische vormen van 'burgerlijke' liberale democratieën veracht en dat autoritarisme en de centrale rol van de leider tot het middelpunt van zijn politiek maakt. Het is extreemrechts dat steeds meer het hof wordt gemaakt door grote sectoren van de bourgeoisie, omdat het wordt beschouwd als een geldige politiek-ideologische oplossing die in staat is massabewegingen met ijzeren vuist te controleren en brutale aanpassingen en onteigeningen op te leggen met als doel de winst terug te winnen.

De agressieve imperialistische retoriek van Trump, die gericht is op de verovering van Groenland, de herovering van het Panamakanaal en de annexatie van Canada, moet worden geïnterpreteerd binnen die heroriëntatie, zelfs als hij verwijst naar enkele historische kenmerken van het klassieke Amerikaanse imperialisme zoals de Monroe Doctrine of de historische Republikeinse presidentschappen zoals dat van William McKinley, gekenmerkt door protectionisme en Amerikaanse territoriale expansie (Puerto Rico, de Filippijnen...). Het grote verschil is dat de imperialistische expansie van McKinley samenviel met de opkomst van de Amerikaanse macht, terwijl de dreigementen van Trump een zekere erkenning zijn van de grenzen van de Amerikaanse macht en plaatsvinden in een context van achteruitgang.

De opkomst van Trump is in feite een symptoom van een nieuwe internationale situatie, waarin we getuige zijn van de opkomst van China als een concurrerende macht, die steeds meer gericht is op een alliantie met Rusland, en ook van de opkomst van middelgrote mogendheden zoals Turkije en andere landen van het 'Mondiale Zuiden' die de regionale dynamiek willen beïnvloeden in overeenstemming met hun eigen belangen en die helemaal geen echt politiek en sociaal alternatief vormen, zoals sommige sectoren van het Italiaanse en Europese radicale links roekeloos beweren. De strijd tegen extreemrechts kan alleen een internationalistisch, antimilitaristisch en solidair profiel aannemen.

Historische sprong in het Europese militarisme

Het gevolg van deze crisis is een enorme sprong voorwaarts in het militarisme van de Europese imperialistische regeringen, een verschuiving die al was begonnen vóór de oorlog in Oekraïne maar die zich nu nog verder zal verdiepen. Met de rechtvaardiging van 'soevereine autonomie', 'verdediging van Oekraïne' en de fantasie van een invasie door 'Russisch imperialisme' en 'Poetins nazisme', bereiden de Europese mogendheden zich voor op een nieuwe wapenwedloop met de enthousiaste steun van conservatieven, sociaaldemocraten, groenen, 'Atlantici' en rechts-extremisten.

Regeringen, bedrijven, journalisten en de media herhalen allemaal oorlogszuchtige slogans die doen denken aan het turbulente begin van de 20e eeuw. We moeten Europa en zijn waarden verdedigen, de militaire industrie nieuw leven inblazen, 'liefde voor het vaderland' onderwijzen op scholen en nieuwe rekruten opleiden om het leger uit te breiden en misschien zelfs de dienstplicht weer in te voeren. De Scuratis, de Serra's, die gezelschap hebben gekregen van de grootste oppositiemacht, de Democratische Partij, roepen luidkeels dat Europa in gevaar is, alleen staat in een vijandige wereld en zich moet herbewapenen. Het is allemaal de schuld van Trump en Poetin, dus de Verenigde Staten hebben Europa in de steek gelaten en Rusland heeft expansionistische ambities.

Toch ging het militarisme van de Europese Unie vooraf aan de oorlog in Oekraïne.

In de jaren 1970 benadrukte Ernest Mandel de noodzaak om de 'economie van permanente herbewapening' te onderzoeken in zijn baanbrekende boek Late Capitalism. Hij schreef: 'Sinds de jaren 1930 speelt wapenproductie een steeds belangrijkere rol in de imperialistische economie. Er is geen enkel teken dat aan die trend een einde komt. Het is een van de kenmerken van het derde tijdperk van het kapitalisme, dat verklaard moet worden in termen van de sociaal-economische ontwikkeling van die productiewijze' [Ernest Mandel, Le troisième âge du capitalisme].

De economie van permanente herbewapening is nog lang niet voorbij, zelfs niet in Europa. Het plan ReArm Europe is niet zomaar uit het niets ontstaan. Het lijdt geen twijfel dat aan het begin van het opbouwproces de afwezigheid van een gemeenschappelijk defensiebeleid aanvankelijk het beeld van de EU als een vreedzame ruimte bevorderde, vrij van de militaristische impulsen die juist bij de natiestaten hoorden. De militarisering van de EU-landen begon echter al lang vóór de Russische inval in Oekraïne in februari 2022, vanaf 2010. Binnen de NAVO-landen zijn de militaire uitgaven, voornamelijk Europese, gestegen van 162 miljard euro in 2014 naar 214 miljard euro in 2022, een duizelingwekkende stijging van 32 procent [bron: Europees Defensieagentschap, EDA, december 2022].

De stijging van de militaire uitgaven is vooral snel gegaan in de Baltische staten en in Midden- en Oost-Europese landen (Slowakije, Hongarije, Roemenië, Polen), terwijl sommige landen de meerderheid van de militaire uitgaven van de EU voor hun rekening nemen: Duitsland, Frankrijk, Italië, Polen en Nederland. Samen zijn die landen goed voor 70 procent van de militaire uitgaven van de EU [Duitsland: 23,4 – Frankrijk: 20,9 – Italië: 12,1 – Polen: 6,6 – Nederland: 6,2]. Wat geavanceerde wapens betreft, is Frankrijk de leider met 71 procent van de Europese productie, gevolgd door Duitsland met 22 procent.

Het plan ReArm Europe

De Europese Commissie (met uitzondering van de Hongaarse president, de 'Trumpist' Victor Orbán) heeft het plan 'ReArm Europe' ter waarde van 800 miljard euro goedgekeurd, waarbij de militaire uitgaven van de lidstaten worden vrijgesteld van de tekortlimiet van 3 procent van het bbp (de bezuinigingsverplichting die is vastgelegd in het stabiliteits- en groeipact). Het plan omvat ook collectieve leningen van maximaal 150 miljard euro voor militaire investeringen door lidstaten en het openstellen van militaire financiering voor particuliere investeringen, naast andere maatregelen.

In Duitsland heeft de toekomstige coalitieregering tussen de conservatieven (CDU) en de sociaaldemocraten (SPD) onder leiding van F. Merz een monumentaal herbewapeningsplan aangekondigd dat is goedgekeurd door de Bondsdag en de Bundesrat – 'defensie tot elke prijs' – en dat grondwetswijzigingen omvat om het schuldenplafond op te heffen en de toewijzing van fondsen voor miljarden euro's voor defensie. In de Bundesrat werd het plan ook goedgekeurd door de meerderheid van de leden van het Hogerhuis van Die Linke, wat tot veel controverse leidde.

De regering-Meloni, die het midden houdt tussen Trump en Von der Leyen, lijkt voorzichtig. In werkelijkheid komt extreemrechts in Italië in het debat over het herbewapeningsplan met een eigen specifiek voorstel: een Europees plan dat voorziet in de toewijzing van Europese overheidsmiddelen om particuliere investeringen in de defensiesector en technologische innovatie te garanderen. Dat is een integraal voorstel dat een nieuw instrument zou toevoegen aan de instrumenten die al voorzien zijn in het plan ReArm Europe van Ursula von der Leyen om meer investeringen van Europese bedrijven in de militaire sector aan te moedigen.

Italië van zijn kant is al volop bezig met herbewapening. Laten we niet vergeten dat de militaire uitgaven in 2025 32 miljard zullen bedragen, waarvan 13 miljard alleen al aan wapens!

Een nieuwe cyclus van bezuinigingsbeleid en de heropleving van het Europese imperialisme

De herbewapening en de toename van de wapenindustrie en wapenhandel in de EU hebben als doel om het bbp van de lidstaten te verhogen en de winst van bedrijven en investeerders te herstellen. Die herbewapening gaat hand in hand, en kan niet anders, met de versterking van nieuw schuldenbeleid dat op de middellange termijn een nieuwe cyclus van bezuinigingen inluidt, waardoor een collectief beeld ontstaat van een bedreigd Europa dat moet reageren volgens de oude parameters van 'patriottische eenheid'.

De EU – en daarmee de Italiaanse regering die zich op één lijn stelt met rechts, vertegenwoordigd door Von der Leyen, Macron, Merz of Mark Rutte – reageert op problemen met dezelfde imperialistische logica als de Verenigde Staten, China of Rusland. Zoals de econoom Brancaccio schrijft, 'op een moment dat de schuldencrisis het Amerikaanse imperium dwingt om zijn invloedssfeer te verkleinen en zelfs zijn vazallen met plichten te belasten, wordt het probleem van de Europese diplomatie er een van: het plannen van een autonoom imperialisme, dat in staat is om de projectie van het Europese kapitalisme naar buiten toe te begeleiden met een autonome militaire macht', Il Manifesto, 13 maart 2025.

Militaire bedrijven zijn en worden natuurlijk de belangrijkste begunstigden van de toegenomen militaire uitgaven. Het is de wapenindustrie, geconcentreerd in een klein aantal lidstaten, die steeds meer invloed krijgt op de strategische keuzes van de Commissie.

Ze zijn gevestigd in Frankrijk, Duitsland en Italië en hun omzet is zeker niet te verwaarlozen. Volgens bronnen van het SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute) vertegenwoordigen Amerikaanse groepen 50 procent van de totale omzet van de top 100 bedrijven in de wereld, Europese groepen 14 procent en Britse groepen 7 procent. Van de Europese bedrijven is Leonardo het bedrijf dat de meeste zaken doet en Airbus, een Frans-Duits bedrijf, staat op de tweede plaats. Deze handvol grote Europese groepen domineren de productie en overheidsopdrachten in de lidstaten en beïnvloeden de strategie van de Commissie.

Claude Serfati [Attac] benadrukt dat 'de steun van de nationale regeringen aan de grote Europese groepen hen in staat heeft gesteld om krachtige beïnvloedingskanalen te creëren op communautair niveau (Commissie, Europees Parlement, enzovoort). Sinds de jaren 2000 zijn de hoofden van de belangrijkste Europese defensiegroepen aanwezig in de werkgroepen die door de Commissie zijn opgezet. In de afgelopen jaren is het lobbyen bij de Commissie en het Parlement aanzienlijk toegenomen in lijn met de militarisering van de EU, ook al zijn de Europese defensiegroepen niet in staat geweest om de Commissie te beïnvloeden. [Claude Serfati, Un monde en guerres, Textuel, p. 180].

Dus, terwijl er sterke contrasten en tegenstellingen blijven bestaan tussen de verschillende Europese landen, duwen oorlog en crises de EU in de richting van een grotere militaire integratie, aangestuurd door militaire bedrijven.

Met de huidige verschuiving onder Donald Trump is de drang naar bewapening dus onvermijdelijk. Dat moet ons zorgen baren: door de geschiedenis heen zijn alle wapenwedlopen in Europa geëindigd in tragedie en bloedvergieten. Deze wapenwedloop zal worden gefinancierd door sociale verworvenheden aan te vallen en door wat er nog over is van de welvaartsstaat te liquideren. Het zal ook gepaard gaan met aanvallen op democratische rechten en met beleid dat extreemrechts duur zal komen te staan, zoals de herinvoering van de dienstplicht in sommige landen, wat over het algemeen de strijd tegen de bezuinigingen en de aanvallen op de levensomstandigheden maar ook de anti-oorlogsbewegingen zou kunnen reactiveren.

Fort Europa en veiligheidsdenken als onderdeel van het militariseringsproces

Repressieve maatregelen tegen migranten maken integraal deel uit van het voortdurende militariseringsproces. Het is geen toeval dat die maatregelen de afgelopen jaren exponentieel zijn toegenomen. In ongeveer twintig jaar is de EU-financiering aan landen aan de andere kant van de Middellandse Zee voor het uitbesteden van de controle en het beheer van migratiestromen opgelopen tot meer dan 130 miljard euro. In 2021 ontving Frontex, het agentschap dat belast is met de controle van migratiestromen in het Middellandse Zeegebied, een ongekende financiering van 5,6 miljard euro, die in de periode 2021-2027 zal worden gedekt met een stijging van 194 procent ten opzichte van de vorige begrotingscyclus. Die financiering omvat de aankoop van nieuwe 'dodelijke en niet-dodelijke' wapens. Het zal moeilijk zijn om de eerste van de laatste te onderscheiden.

Op die manier werpt het migratiebeleid een veel realistischer licht op het gedrag van de Europese landen dan de verklaringen van hun leiders over de 'democratische waarden' waarop de Europese integratie is gebaseerd.

Het ware gezicht van de Europese Unie: het Europa van het kapitaal, neokoloniaal en racistisch

Hoe geloofwaardig is de Europese Unie als een bastion van democratie nadat ze niet in staat was om haar wapenhandel met Israël stop te zetten terwijl dat land genocide pleegt op het Palestijnse volk? Hoe geloofwaardig is Frankrijk als het de economie van de meeste van zijn voormalige koloniën heeft geplunderd en gecontroleerd? Hoe geloofwaardig is Italië als het met hand en tand de sinistere folteraars verdedigt die migranten beletten de Italiaanse kust te bereiken?

Het klassieke imperialisme rechtvaardigde zijn interventies met de noodzaak om andere volkeren te beschaven door de waarden van de westerse cultuur te exporteren. Beginnend met de oorlog in Irak in 1990, heeft het hedendaagse imperialisme een humanitair gebod afgekondigd voor zijn militaire operaties, door ze te rechtvaardigen met het doel om dictatoriale regeringen omver te werpen.

Met de verdieping van de geopolitieke chaos en de intensivering van de inter-imperialistische botsing zijn die doelstellingen niet verdwenen. Zo baseert de Europese Unie nu haar oorlogszuchtige retoriek op de naam van vrede en democratie. Dit alles is niet alleen weerzinwekkend, maar ook heel functioneel voor een project dat een koloniaal en racistisch Europa van het kapitaal wil versterken en het momentum van extreemrechts voedt. Hoe ze ook gefinancierd worden, de herbewapeningsplannen van de EU zullen alleen ten goede komen aan de grote kapitalisten, de kooplieden des doods die zich nu al in de handen wrijven bij de waardestijging van hun aandelen. Hoe ze ook gefinancierd worden, de herbewapeningsplannen zullen gepaard gaan met een beperking van de politieke rechten in de landen.

De valse 'pax Trumpi' aan de kaak stellen

Strijden tegen oorlog, militarisme en imperialisten betekent ook het aan de kaak stellen van de valse vrede die Trump voorstelt. De herkozen Amerikaanse president heeft het standpunt van zijn land over de oorlog in Oekraïne radicaal veranderd. De Verenigde Staten zijn overgestapt van het bewapenen van Oekraïne en het leiden van NAVO-bondgenoten naar het openen van bilaterale onderhandelingen over een staakt-het-vuren rechtstreeks met Vladimir Poetin, waarbij zijn voormalige bondgenoten – de Europese mogendheden en Zelensky zelf – van de besprekingen worden uitgesloten.

De boodschap van Trump is categorisch en nogal chantage-achtig: of Zelensky (en zijn Europese bondgenoten) accepteren de voorwaarden die Poetin heeft onderhandeld voor een staakt-het-vuren, of de Verenigde Staten trekken zich terug. De onderhandelingen zijn aan de gang, of eigenlijk net begonnen. Hoewel de details van de eerste ontmoeting tussen Rusland en de Verenigde Staten in Riyad niet bekend zijn, veronderstelt elk akkoord tussen de twee dat Oekraïne zijn nederlaag toegeeft, wat op zijn minst betekent dat het het verlies van 20 procent van het door de Russen bezette grondgebied aanvaardt (de vier autonome regio's van Donbass plus de Krim); en dat het zich neutraal verklaart en afziet van zijn eis om lid te worden van de NAVO (en de EU). Aan de andere kant heeft Poetin als voorwaarde gesteld dat er in Oekraïne verkiezingen moeten worden gehouden zonder Zelenski, en pleit hij voor zijn vervanging door een regering die gunstig is voor het Kremlin.

Bovendien eist Trump dat Zelensky een overeenkomst ondertekent voor de exploitatie van mineralen en zeldzame aardmetalen, volgens welke de Verenigde Staten de helft van die hulpbronnen zouden behouden, als compensatie voor de ontvangen militaire hulp. We mogen niet vergeten dat Zelensky zelf de eerste was die deze praktisch koloniale transactie aan Trump voorstelde, in de hoop in ruil daarvoor een veiligheidsgarantie van de Verenigde Staten te krijgen, iets wat duidelijk niet zal gebeuren.

De tijd lijkt in het voordeel van Poetin te spelen. Voordat hij een staakt-het-vuren aanvaardt, zal hij zeker proberen om zijn vooruitgang op het slagveld te consolideren en misschien uit te breiden, en om enkele 'rode lijnen' voor het Kremlin te garanderen, waaronder de neutraliteit van Oekraïne, die de demilitarisering van de Oekraïense staat, een bufferzone en de verzekering dat er geen NAVO-troepen zullen komen, omvat.

Het lot van Oekraïne, dat gehavend is door drie jaar conflict, wordt dus een prijs waar de Verenigde Staten en Rusland om vechten, terwijl de Europese mogendheden hun deel opeisen, voorlopig helaas. De zelfbeschikking van het Oekraïense volk kan niet worden bereikt door het valse vredesplan dat Trump en Poetin zijn overeengekomen, maar alleen door een echt staakt-het-vuren dat leidt tot de totstandkoming van echte besprekingen waarbij alle actoren in het veld betrokken zijn, te beginnen met de Oekraïners.

Voor een verenigde Europese mobilisatie tegen de voortdurende militarisering – Stop Rearm Europe!

Gezien de nieuwe, steeds somberder wordende scenario's is het dringender dan ooit om aan te dringen op een verenigde Europese mobilisatie tegen militarisering. Dat is de reden waarom wij de oproep 'Stop Rearm Europe – Welzijn, geen oorlogsvoering', gelanceerd door Transform Europe, het Transnationale Instituut, Arci en Attac Italië, onder anderen, krachtig ondersteunen .

We zullen dat doen als internationalisten en ecosocialisten, gericht op de strijd tegen dit neokoloniale en imperialistische Europa van het Kapitaal, voor een ander Europa, het noodzakelijke en onmisbare Europa dat we willen, een Europa van arbeiders, verenigd, vreedzaam en antiracistisch, gericht op de zelfbeschikking van zijn volkeren.

Juist daarom zullen we het doen, zonder ooit de antikoloniale solidariteit met de strijd van het Palestijnse volk tegen de zionistische genocide te vergeten, met erkenning van het recht op de zelfbeschikking van het Koerdische volk en van Rojava. Het is duidelijk dat de heersende klasse geen ander plan heeft dan de open crises te versnellen: een project dat gebaseerd is op investeringen in de 'vernietigingsmiddelen' van het leven en de planeet, om de belangen van de bourgeoisie te verdedigen. Daarom denken wij dat het nodig is om een confrontatie te organiseren, met een ecosocialistisch programma, dat hun herbewapeningsplannen aanpakt en dat op alle niveaus strijdt tegen het Europa van het kapitaal met het perspectief van een ecosocialistische Verenigde Staten van Europa als alternatief voor de huidige barbarij.

We zullen dat doen omdat we tegen alle vormen van imperialisme zijn, tegen de VS-NAVO van zowel de regering-Trump als die van Biden, tegen de militaristische en oorlogszuchtige Europese bourgeoisie en tegen Poetin en zijn imperialistische en tsaristische regime, die allemaal verenigd zijn in het gebruik van hun onderdrukkende instrumenten om hun overheersingssferen te handhaven; en omdat we geen vertrouwen hebben in andere opkomende kapitalistische machten.

Dit artikel stond op Sinistra Anticapitalista. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.