In dit interview praat Inês Colaço met Catarina Martins, medevoorzitter van de Europese Linkse Alliantie (ELA).

Hoi Catarina, bedankt dat je met ons wilt praten. Vertel onze lezers eens wat over jezelf en je achtergrond.

Hoi, heel leuk om met je te praten. Ik was ongeveer elf jaar lang de nationale coördinator van Bloco de Esquerda (Links Blok) – van 2012 tot 2023 – en ik was ook lid van het Portugese parlement van 2009 tot 2023. Mijn professionele achtergrond ligt in het theater – ik heb theater geregisseerd en ik was ook actrice. Ik ben bij Bloco gaan werken omdat ik me inzette voor arbeiders met onzekere arbeidsomstandigheden in de cultuursector, maar ook voor cultuur zelf – voor de aanwezigheid ervan in onze democratie en in ons leven. Ik heb ook wat werk gedaan met armoede en met mensen die van alles waren uitgesloten – daar heb ik de meeste mensen van Bloco ontmoet. Ik werd verkozen als onafhankelijke kandidaat en besloot later officieel lid te worden van Bloco de Esquerda. Nadat ik in 2023 de partijleiding had verlaten, hebben we gepraat en vonden we dat ik me kandidaat moest stellen voor het Europees Parlement. In 2024 werd ik verkozen tot Europarlementariër.

Mensen staan vaak nogal ver af van de Europese parlementaire politiek. Kun je kort uitleggen wat het verschil is tussen een Europese politieke partij (of Europartij) en een Europese fractie? Wat is het verschil in doel en werkwijze?

Dat is heel belangrijk, want ik heb van alles gelezen, bijvoorbeeld dat we ons afscheiden van The Left, onze fractie. Dat is niet zo. In het Europees Parlement zijn er fracties; die waar Bloco de Esquerda zich bij aansloot, heette GUE/NGL (Europees Unitair Links/Noords Groen Links). Die heet nu The Left, maar is sinds het begin hetzelfde gebleven. We voelen ons daar heel goed thuis. Die fractie bestaat uit verschillende linkse stromingen, maar we werken samen, ook al zijn we het niet over alles eens. We zijn een confederale fractie, wat betekent dat we niet altijd hetzelfde stemmen, maar wel dezelfde principes hebben. Ik denk niet dat links het zich kan veroorloven om niet samen te werken.

Binnen GUE/NGL waren er altijd verschillende groepen – partijen die deel uitmaakten van een Europese partij, partijen die dat niet deden – en we hadden ook subgroepen, zoals de Noordse landen, dus het is een groep van verschillende linkse stromingen. Er zitten twee partijen uit Portugal in: Bloco de Esquerda en de Portugese Communistische Partij. Binnen de Europese Unie zijn voor sommige fracties hun partij en hun fractie hetzelfde, voor andere is dat niet het geval. Voor ons is dat nooit hetzelfde geweest. Wat we hebben gevormd is dus geen nieuwe parlementaire fractie, maar een nieuwe Europese partij.

Je bent samen met Malin Björk een van de co-voorzitters van de Europese Linkse Alliantie voor de Mens en de Aarde (ELA), die in augustus 2024, na de laatste Europese verkiezingen, is opgericht. Wat is de ELA?

In 2018 heeft Bloco de Esquerda samen met Podemos en La France insoumise een politiek platform opgericht met de naam Now the People (NTP), omdat we ons niet vertegenwoordigd voelden door de Europese partij waar we toen deel van uitmaakten. In NTP hebben we altijd gevonden dat de strijd voor de rechten van arbeiders, voor een alternatief voor het kapitalisme, voor openbare diensten, voor publieke controle over infrastructuur, enzovoort, tegelijkertijd moet worden gevoerd, en met een duidelijke milieuagenda. We vinden dat niet tegenstrijdig – we vinden zelfs dat de ene agenda de andere versterkt, naast een feministische en antiracistische agenda. Als we tegen het kapitalisme vechten, vechten we tegen het patriarchaat en tegen racisme en kolonialisme.

Voor die partijen was het altijd belangrijk om politieke programma's te hebben met die aanpak, en dat hadden we niet in de Europese linkse beweging. In het begin probeerden we van de Europese linkse beweging een thuis te maken voor iedereen, zodat Podemos, La France insoumise en de Scandinavische partijen zich welkom zouden voelen, maar dat lukte niet – de Europese linkse beweging was nooit geïnteresseerd in die weg. Dus zijn we na verloop van tijd aan dat platform (NTP) gaan werken, en ELA is het resultaat van dat lange politieke proces.

Waarom was het niet mogelijk om Podemos en La France insoumise erbij te betrekken? Een mogelijke opmerking is dat dit de linkse krachten verder verdeelt.

We zijn niet verdeeld, want we zitten in dezelfde parlementaire fractie. We creëren een nieuwe manier om onze strijd te verwoorden. De Europese linkse partijen hebben altijd geprobeerd om tot gemeenschappelijke politieke verklaringen te komen, zelfs als de nationale omstandigheden dat niet toelieten. Wat we moeten begrijpen is dat de linkse krachten in Europa niet altijd dezelfde standpunten hoeven in te nemen. Soms vragen nationale of geografische omstandigheden om een andere aanpak. Ik ben blij dat Podemos een van de oprichters van ELA is, maar EH Bildu is ook lid. We laten zien dat we verschillende partijen kunnen hebben, zelfs als ze als het ware met elkaar 'concurreren' in dezelfde verkiezingen.

We hadden een praktisch element nodig om onze strijd te verwoorden en van elkaar te leren. Ik denk dat ELA een concrete, praktische aanpak heeft voor hoe we van elkaar kunnen leren. Onze discussies gaan veel over de instrumenten die we kunnen gebruiken en welke campagnes ons kunnen verenigen, in plaats van over debatten. Hoewel debatten interessant zijn en de linkse partijen ze moeten voeren, mogen we ons er niet door laten verlammen. Soms hadden we het gevoel dat de Europese linkse partijen daardoor behoorlijk verlamd waren en die praktische aanpak misten. Voor ons moet een Europese partij ons vooral helpen concrete stappen te formuleren, van elkaar te leren, een instrument te zijn voor gezamenlijke strijd en elkaar te helpen, in plaats van een ruimte waar wordt geprobeerd de politieke koers van elke nationale partij te bepalen.

We hebben instrumenten nodig om samen na te denken, en daarom hebben we besloten een denktank op te richten. Een Europese partij is geen nationale partij; ze moet niet hetzelfde doen als een nationale partij. Een ander verschil is dat ELA alleen partijen met zetels in een nationaal parlement of met gekozen Europese afgevaardigden als lid toelaat. Dat is anders dan bij Europees Links, dat openstaat voor alle linkse partijen, ook als ze niet aan verkiezingen meedoen, en voor individuen.

Is er een reden waarom ELA voor dat lidmaatschapskader heeft gekozen?

Het is belangrijk dat de partijen die bij ELA zijn aangesloten, partijen zijn die verkiezingen willen voeren en die verantwoordelijkheid nemen voor hoe ze zich aan de bevolking presenteren. We willen niet het risico lopen een heel gesloten denkkader te worden dat geen dialoog aangaat met de mensen. Als een partij haar vertegenwoordiging verliest, hoeft ze ELA niet te verlaten – we hebben een buffer, zodat ze nog steeds deel uitmaakt en al haar rechten behoudt. Voor het soort partij dat we aan het opbouwen zijn, was het echter belangrijk dat we de verantwoordelijkheid nemen om onze maatschappelijke en politieke relevantie in de instellingen te verdedigen.

ELA hield op 13 en 14 juni, haar eerste congres in Porto, onder het motto 'voor een sterker links tegen extreemrechts'. Wat zijn voor jou de hoogtepunten daarvan? Wat waren de belangrijkste beslissingen en koerswijzigingen?

We weten dat extreemrechts behoorlijk georganiseerd en mondig is, ook omdat ze geld krijgen van oligarchen. We moeten ook mondig zijn en van elkaar leren hoe we het beste campagne kunnen voeren en alle middelen die we hebben kunnen gebruiken. Een deel van de beslissingen die we hebben genomen, was om een werkprogramma op te stellen dat ons in staat stelt om precies dat soort ideeën op een heel concreet niveau uit te wisselen.

We hebben ook besloten om een denktank op te richten, omdat we ook behoefte hebben aan dat soort reflectie; het is ook bedoeld om gegevens te verzamelen en meer onderzoek te doen. Niet alleen om te debatteren over de grote vragen waar links nu mee worstelt, maar ook om meer te weten te komen over wat er gaande is en welke debatten er in elk land worden gevoerd, want we bevinden ons in een situatie waarin extreemrechts de agenda bepaalt, en daar moeten we verandering in brengen. Dat is ons belangrijkste doel met ELA: de politieke agenda veranderen. We kunnen niet altijd discussiëren over de agenda van extreemrechts; we moeten een culturele strijd voeren, debatten voeren op linkse voorwaarden. Het verzamelen van gegevens is daar een belangrijk onderdeel van.

We hebben ook onze eerste gezamenlijke campagne besloten, namelijk het verzamelen van een miljoen handtekeningen voor een Europees burgerinitiatief (ECI) waarin wordt gesteld dat de Europese Unie geen handels- of associatieovereenkomsten mag sluiten met een land dat het internationaal recht schendt. Dat betekent dat we sancties tegen Israël willen en dat we een einde willen maken aan de associatieovereenkomst. Ik vind het belangrijk dat we dat doen, want hoewel de EU de associatieovereenkomst met Israël evalueert, betekent dat niets – de overeenkomst zou überhaupt niet mogen bestaan, omdat Israël zich nooit aan het internationaal recht heeft gehouden. Dat de overeenkomst blijft bestaan terwijl er een genocide plaatsvindt, is voor ons onbegrijpelijk, dus op deze manier brengen we de stem van de bevolking naar de instellingen. Tegelijkertijd is het een concrete manier voor de partijen om samen te werken en al die praktische instrumenten en lessen in de praktijk te brengen.

Dat is heel belangrijk. In de afgelopen anderhalf jaar zijn we getuige geweest van een massale mobilisatie over de hele wereld, waarbij de acties van de Israëlische regering werden veroordeeld, ook door mensen in Europa die druk uitoefenden op hun regeringen en een einde eisten aan hun medeplichtigheid. We zijn er echter niet in geslaagd de genocide te stoppen. Het lijkt erop dat regeringen zich niet meer iets aantrekken van de publieke opinie, of dat ze die niet nodig hebben om door te gaan met wat ze doen. Wat kunnen we dan doen?

Daarom hebben we hiervoor gekozen. De partijen van ELA hebben weliswaar verschillende standpunten over sommige beslissingen, maar zijn het er allemaal over eens dat het niet meer dan normaal is dat de Europese Unie sancties tegen Rusland heeft ingesteld, omdat Rusland Oekraïne is binnengevallen. Hoe kunnen we dan uitleggen dat we een associatieovereenkomst met Israël hebben? Dat is niet oké. Verschillende internationale onderzoeken laten zien dat de publieke opinie geschokt is door wat er gebeurt en dat ze een einde wil maken aan de genocide en sancties tegen Israël wil.

Een belangrijk punt in ons programma en tijdens het congres was het idee: 'van de straat naar het parlement'. Dat is wat we doen, dat is wat links moet doen. Dit Europese burgerinitiatief is precies dat: we willen dat de stem van de straat gehoord wordt in de Europese instellingen. We zijn ervan overtuigd dat een grote meerderheid van de Europese bevolking begrijpt dat de EU, als een van de belangrijkste partners van Israël, daadwerkelijk de macht heeft om de genocide te stoppen als ze sancties oplegt.

Op het politieke platform van ELA is feminisme een van de belangrijkste pijlers. We hebben gezien dat feminisme wordt misbruikt en zelfs wordt ingezet voor neoliberale doeleinden op verschillende gebieden. Een voorbeeld hiervan is Annalena Baerbock, de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, die wordt geassocieerd met een zogenaamd feministisch buitenlands beleid, terwijl ze de moorden op Palestijnse burgers door Israël verdedigt. Wat betekent het om een links, feministisch Europees programma te hebben?

Voor ons gaat de strijd tegen het kapitalisme hand in hand met de strijd tegen het patriarchaat, we moeten het samen doen. Feminisme is essentieel in de strijd tegen extreemrechts, omdat het te maken heeft met gelijkheid, met respect voor iedereen en met zorg. Feminisme is cruciaal om een andere toekomst te kunnen bedenken: een alternatieve wereld voor deze neoliberale wereld, met zijn haat en oorlog. Feminisme gaat niet alleen over individuele rechten, maar over het smeden van een alternatieve samenleving.

Wat betreft participatie van de bevolking: onlangs was er in Italië een referendum met een vraag over het versoepelen van de burgerschapsvereisten voor migranten. Dat is echter mislukt, omdat slechts 30 procent van de kiesgerechtigden heeft gestemd, en een derde daarvan tegen versoepeling van het burgerschap. Hoe kunnen we steun en solidariteit opbouwen met migrantenarbeiders als de burgers zo bereid lijken hen op te offeren?

We hebben nog nooit zoveel geproduceerd als nu, en in de afgelopen 25 jaar hebben we een enorme verandering doorgemaakt op het gebied van technologische competentie. Maar in deze eeuw is innovatie geen sociale vooruitgang, integendeel. Jarenlang kwam innovatie de arbeiders maar een beetje ten goede, ook al werd het niet goed verdeeld. Maar nu werkt het tegen de arbeiders. Mensen hebben het gevoel dat hun leven slechter wordt, dat ze onmogelijke werktijden hebben, dat hun loon niet genoeg is en dat de nieuwe generaties niet denken dat hun leven beter kan worden. Dat zorgt voor veel wrok en de neoliberalen en extreemrechts weten hoe ze die wrok moeten gebruiken.

Het was trouwens niet extreemrechts dat hiermee begonnen is, maar het neoliberalisme, en extreemrechts groeit dankzij het neoliberalisme en geeft de mensen een simpele verklaring: je loon is laag omdat er een immigrant is die voor een laag loon wil werken, je hebt geen huis omdat immigranten de beschikbare huizen krijgen, en andere dingen die niet waar zijn. Links moet het gesprek in andere termen kunnen gieten en het debat op een nieuwe manier voeren, door uit te leggen dat het niet de immigranten zijn die de banen innemen, maar dat we nog nooit zoveel ongelijkheid in de wereld hebben gehad als nu. En we moeten leren om dat op verschillende manieren te zeggen. Daarom willen we dat ELA concrete manieren formuleert om dingen aan te pakken.

Tegelijkertijd hebben we nieuwe manieren nodig om arbeiders te organiseren, waar ook immigrantenarbeiders deel van kunnen uitmaken. Een deel van links lijkt soms mee te gaan in de kritiek van rechts op links, door te zeggen dat het verdedigen van immigranten, of antiracistisch of feministisch zijn, onze strijd met arbeiders niet helpt. Is er een plek of een activiteit waar we arbeidersstrijd kunnen voeren zonder vrouwen of zonder migranten? Nee, dat is onmogelijk. We hebben andere manieren nodig waarop mensen zich vertegenwoordigd kunnen voelen, en dat is de taak van links, maar niet alleen van linkse partijen – dat is ook de taak van de vakbonden. We moeten migrantenarbeiders integreren in de strijd voor de rechten van arbeiders in Europa. Daar zijn goede voorbeelden van, en in sommige sectoren weten we al hoe we dat moeten doen. Maar het is nog te weinig, we moeten het beter doen, en we moeten het overal doen.

Extreemrechts groeit in Europese landen. In sommige gevallen worstelt links enerzijds om zijn vertegenwoordiging in het parlement te behouden en anderzijds om de mobilisatie van de basis op gang te houden; soms zelfs beide. Hoe kunnen we terrein heroveren?

We hebben beiden nodig. We kunnen de instellingen niet opgeven. We kunnen zeggen dat de democratieën die we hebben vrij beperkt zijn – en dat zijn ze ook – en dat ze niet de democratieën zijn waar we voor staan. Maar niet gebruikmaken van wat we hebben, is een domme fout.

Als we zien hoe snel Orbán de democratische regels in Hongarije heeft afgebroken, als we zien wat Trump doet, kunnen we de instellingen dan echt aan hen overlaten? Ik denk het niet. Ze zijn een instrument en we hebben ze nodig. Natuurlijk hebben we ook grassrootsbewegingen nodig, en we moeten die niet als tegenpolen zien. We moeten overal aanwezig zijn. We zitten in een nieuwe, gevaarlijke fase in onze geschiedenis, niet alleen in Europa maar ook internationaal, met het fascisme in opkomst. Het antwoord daarop kan niet zijn dat we bang worden en wegrennen, maar dat we het verzet versterken. Grassrootsbewegingen hoeven niet te worden gebruikt voor institutionele activiteiten, net zoals onze institutionele activiteiten niet alleen kunnen worden bepaald door wat de bewegingen op elk moment zeggen.

Links, dat antikapitalistisch en progressief is, ligt onder vuur, omdat we staan voor alles wat nu onder vuur ligt. Omdat we een alternatief voor het kapitalisme willen, zijn we het doelwit van neoliberalen, van het centrum en van extreemrechts. Het is echt belangrijk om te zeggen dat iedereen gelijk is en dat iedereen vrij moet zijn, nu het fascisme weer opkomt en je ziet hoe niet-witte mensen, LHBTQIA+'ers en vrouwen worden aangevallen. We weten dat de anti-conservatieve en progressieve agenda cruciaal is in de strijd tegen het fascisme. Dat is wat mensen activeert. Ik zie de jongere generatie – waar een echte polarisatie bestaat – maar we hebben ook zoveel jongeren die dat begrijpen, en dat geeft ons hoop.

Hoe kunnen mensen zich aansluiten bij ELA?

ELA is een partij van partijen, maar we proberen initiatieven te nemen en open te staan voor discussies. Begin september organiseren we een jongerenkamp in Polen. Aan ons congres in Porto namen niet alleen partijen deel: we stonden ook open voor sociale bewegingen en mensen van buiten Europa. Dat geeft ons hoop en energie. Daar kan veel uit voortkomen. Dus als je geïnteresseerd bent, ben je van harte welkom bij onze initiatieven.

Dit artikel stond op The Left Berlin. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.

Foto: Catarina Martins, medevoorzitter van het politieke platform European Left Alliance (ELA). Copyright ELA.