De opstelling van de meeste politici in Den Haag is duidelijk. Niet alleen CDA, VVD en LPF staan vierkant achter de VS en Groot-Brittannië, ook Wouter Bos was snel om. Als schaamlapje voor de PvdA bleef de ‘militaire steun’ zogenaamd uit, maar het schaamlapje was nagenoeg doorzichtig. De Nederlandse Patriots staan in Turkije, de militaire transporten blijven Nederland doorkruisen, en Balkenende leurt met 600 Nederlandse troepen voor een ‘stabilisatiemacht’, met of zonder VN-mandaat.
Ook buiten Den Haag is de sfeer veranderd. Kranten als de NRC en de Volkskrant vonden de oorlog weliswaar een gevaarlijke gok, maar dat Saddam Hoessein hem niet mocht winnen stond voorop. En na de val van Bagdad is de conclusie snel getrokken dat de gok van Bush gewonnen is.
Dit alles is niet zonder effect gebleven op de publieke opinie. Hoewel de meerderheid van de Nederlandse bevolking zich vóór 20 maart nog uitsprak tegen een VS-aanval zonder VN-mandaat, liet de eerste peiling na de aanval een meerderheid zien van 53 procent vóór. Dat is uiteraard minder dan in de VS, waar Bush ruim zeventig procent van de bevolking achter zich heeft weten te krijgen, maar opmerkelijk hoger dan in Frankrijk en Duitsland waar een ruime meerderheid tégen bleef – dat geldt zeker voor vrijwel alle derdewereldlanden.
Binnen de vredesbeweging zelf lijkt het er niet op dat activisten twijfelen of verslappen. Wel zijn er uitvoerige discussies over wat de eisen van de beweging nu moeten zijn.

Debatten
Verschillende debatten lopen door elkaar heen. Is het een slechte zaak dat Saddam Hoessein omver geworpen is? Wie moet nu de macht krijgen in Irak? Zelfs als de VS de touwtjes in hand blijven houden, worden de meeste Irakezen er beter van?
Wat het eerste debat betreft, zou je denken dat er geen meningsverschillen zouden zijn. Aanhangers van de Baathpartij zijn er in Nederland nauwelijks te vinden. Er is nauwelijks iemand te vinden die ontkent dat het Hoessein-bewind een bijzonder wrede dictatuur was.
Wel zijn er rechtse ‘realisten’ die betogen dat de democratie niet overal mogelijk is. Ook zijn er linkse mensen die menen dat de vraag Nederlanders niet aangaat, maar alleen Irakezen. Er zijn Marokkanen in Nederland die zich behoorlijk kunnen opwinden als blanke Nederlanders een Arabische leider voor rotte vis uit maken.
Voor de vredesbeweging met zijn linkse en internationalistische traditie kunnen zulke argumenten niet veel gewicht in de schaal leggen. Mensen zijn mensen en in deze geglobaliseerde wereld betekenen landgrenzen steeds minder. En als onderdrukte Irakezen om onze hulp vragen, moeten we solidair zijn.
Daarmee is de zaak toch niet echt beklonken. Want de vraag is niet alleen of Hoessein weg moest, maar ook wat voor bewind er voor in de plaats moet komen. Hierover zijn er onder Nederlandse politici geen grote meningsverschillen: om te beginnen liefst een VN-overgangsbewind, daarna zo spoedig mogelijk vrije verkiezingen, een grondwet die de eenheid en stabiliteit van Irak garandeert met rechten voor zowel de sjiietische meerderheid en soennietische minderheid als de Koerden, en een regering die de mouwen opstroopt voor de wederopbouw, bijgestaan door de internationale gemeenschap.
Als dit echt de uitkomst van de oorlog zou kunnen zijn , is het de vraag of zelfs GroenLinks of de SP grote bezwaren zouden hebben. Opmerkelijk genoeg hebben de alom in Europa verguisde neoconservatieven in de VS ook een soortgelijk scenario voor ogen (het VN-overgangsbewind even terzijde gelaten). Reuel Marc Gerecht van het rechtse American Enterprise Institute breekt in hun blad The Weekly Standard (24 maart 2003) een lans voor de democratie in Irak, en hanteert daarbij de nodige linksklinkende retoriek over de schurken van de CIA, Pentagon en State Department die sjeiks en dictators decennialang in het Midden-Oosten ondersteunden en waarschijnlijk stiekem diezelfde weg willen blijven bewandelen.

Democratie
Kan de vredesbeweging deze doelstelling van de PvdA en het American Enterprise Institute, ondanks ons principiële verzet tegen de oorlog, ook min of meer delen? Volgens mij niet, omdat de vredesbeweging geen louter formele definitie van de democratie moet hanteren maar een inhoudelijke. Op de lange termijn moet een vreedzame wereld ook een democratische wereld zijn, in de zin dat ook in Irak mensen vrij moeten zijn de fundamentele beslissingen te nemen over hun eigen toekomst. Anders blijven de Irakezen grommen en is er een rijk voedingsbodem voor allerlei verzetsbewegingen, instabiliteit en geweld. Maar echte democratie bereik je niet alleen met het opheffen van perscensuur, een grondwet en verkiezingen – zeker niet als een land bezet is door een machtig, rijk land met vergaande eigen belangen, die de contracten voor de wederopbouw en de oliewinning al aan zijn eigen bedrijven heeft uitgedeeld. Ook niet als bij voorbaat geregeld is dat de Koerden de Iraakse staat moeten aanvaarden, omdat anders Iran te sterk wordt en Turkije instabiel.
Als het doel van de oorlog was de Irakezen een bewind op te leggen waarvoor Westerse belangen voorop staan, dan was er nooit een juist moment of een juiste manier om dat voor elkaar te krijgen – zelfs niet met een perfect schone oorlog, zelfs niet helemaal zonder oorlog. Dat vinden veel Irakezen ook, zelfs Irakezen die de VS-aanval wel zagen zitten. Onder Iraakse oppositieleiders is VS-marionet Chalabi nagenoeg de enige die VS-troepen in Irak wil houden. De sjiietische SCIRI heeft al aangekondigd dat ze aan geen overgangsconferenties en zeker aan hun interimadministratie deelnemen terwijl hun land bezet blijft. De Koerden, die zich van de VS haastig uit Kirkuk moesten terugtrekken nadat ze de ‘gearabiseerde’ stad hadden veroverd, kunnen ook niet eeuwig geduld opbrengen.
Het feit dat de CIA, Pentagon en State Department terughoudender zijn over de democratie in Irak dan het American Enterprise Institute heeft iets te maken met het feit dat ze iets meer ervaring hebben in het Midden-Oosten en daar een vinger aan de pols hebben. Daarom hebben ambtenaren van de diplomatieke dienst een verslag geschreven (en naar de pers gelekt) waarin staat dat waarschijnlijk niet liberale democraten maar moslim-fundamentalisten vrije verkiezingen zouden winnen in het Midden-Oosten. En dan geen Westersgezinde fundamentalisten als in Saoedi-Arabië, maar radicale fundamentalisten die de contracten niet willen naleven.
Toch moet het dagelijkse leven van gewone Irakezen nu draagbaarder worden? Dat valt nog te bezien. In Oost-Timor, met veel meer politieke en etnische eenheid en een veel makkelijkere relatie met de grootmachten, is de wederopbouw volgens Ed Hollants een feest geworden voor buitenlandse bedrijven, buitenlandse NGO’s en terugkerende vluchtelingen met connecties, maar nauwelijks voor de doorsnee Oost-Timorees. Nu wordt de Irakese markt opengegooid voor de multinationals en het land waarschijnlijk verhinderd om ooit aan de armoede te ontsnappen waarin de sancties het hebben gestort.

Kleur bekennen
Dat betekent geenszins dat de val van Hoessein ons koud laat, zeker niet als hij wordt vervangen door een bewind dat de pers vrijer laat en vrije verkiezingen uitschrijft. In die beperkte zin, en alleen in die zin, is een zege van Bush minder erg dan een zege van Hoessein: als de Irakezen deels daardoor in staat zijn gesteld zich beter te organiseren en zich effectiever tegen hun vijanden te verzetten.
We kunnen nog niet weten uit welke hoeken het Iraakse verzet tegen de VS nu gaat komen: van buitenlandse Arabische strijders, overblijfselen van het Baath-bewind, Koerden, fundamentalisten, of links. De taak van de vredesbeweging is enerszijds solidariteit met een zo breed mogelijk verzet, en anderszijds solidariteit met de meest veelbelovende krachten: vredesgroepen, vrouwengroepen, andersglobaliseringsgroepen, vakbonden en democratische linkse partijen die nu kunnen ontstaan. We moeten ons sterk maken voor mensenrechten in Irak, want Bush is op dit vlak zeker niet te vertrouwen.
Helaas betekent een zege voor Bush veel meer dan nieuwe kansen en eventuele verkiezingen in Irak. De macht van de VS wordt daardoor nog verder versterkt, het netwerk van VS-bases verder uitgebreid, en de weg geëffend voor de volgende oorlog (Iran, Syrië, Noord-Korea?). En politiek gezien wordt militaristich rechts daardoor sterker, ook in landen als Italië, Spanje en Nederland met rechtse, ‘bereidwillige’ regeringen.
Na de slag om Bagdad wacht de vredesbeweging een slag om de Nederlandse publieke opinie. De peilingen laten zien dat veel Nederlanders, ondanks alle reserves en nog meer dan in veel Europese landen, denken te horen bij dezelfde ‘beschaving’ als George W. Bush. We moeten ze zien te overtuigen dat er weinig beschaafds aan is, dat geen mens voor zo’n wereld mag kiezen. De feiten zullen er niet om liegen.