“Een grotere ploert dan Dries Riphagen zal niet snel opduiken in een Nederlandse speelfilm.” Aldus het Algemeen Dagblad bij de première van RIPHAGEN in de Nederlandse bioscopen. Het AD heeft een punt. Andries Riphagen was tijdens de Tweede Wereldoorlog een aalgladde en meedogenloze collaborateur. Hij verrijkte zich door valse beloften met de bezittingen van honderden joden die hij vervolgens aan de Duitse bezetter uitleverde. Hij kwam ermee weg. En daar valt nog wel wat meer over te vertellen. Pieter Kuijpers heeft er een superspannende en sterke film over gemaakt.

Effect

Pieter Kuijpers weet hoe hij een verhaal boeiend in beeld kan brengen. Dat bewees hij eerder met VAN GOD LOS en met TBS. Hij bewijst het wederom met RIPHAGEN. Een waargebeurd verhaal over collaboratie in de Tweede Wereldoorlog.
Kuijpers zoekt ook altijd naar wat meer diepgang, zeg maar 'het verhaal onder het verhaal'. En ook dat doet hij in RIPHAGEN. Zijn meesterschap blijkt verder in de keuze van passende sfeermakende muziek, in dit geval o.a. van The Ramblers. En aan het slot van de film zit een scène waarin je een vrouw huilend met open mond een kreet ziet slaken zónder dat je haar hoort. Het levert een ijzersterk effect.

Acteurs

In RIPHAGEN wordt bijzonder goed geacteerd. Jeroen van Koningsbrugge (de Lama's!) zet een zeer overtuigende Andries Riphagen neer. Kay Greidanus excelleert als politie-agent en verzetsman Jan van Liempd, zoals Anna Raadsveld dat doet in haar rol van jodin die tot verraad van een verzetsgroep wordt gedwongen. Alleen de Duitse soldaten worden wel weer erg stereotiep vertolkt, snauwend en schreeuwend dus.

Bad guys

“Goh, ik wist niet dat ook Nederlanders in de oorlog zo slecht waren. Ik dacht altijd dat de Duitsers de 'bad guys' waren.” Dat zei een jonge vrouw me na afloop van de film. Wat dat betreft heeft RIPHAGEN nog een educatieve functie. Kuijpers laat goed zien hoe fout de Nederlander Riphagen was. En hij doet meer.

Politie – Inlichtingendienst – RK-kerk

De film gaat het laffe en misdadige optreden van de Nederlandse politie tijdens de oorlog niet uit de weg. Voor 7 gulden en 50 cent bracht menige Hollandse agent een jood aan bij de Duitse bezetter. Die bezetter was daardoor in staat om van de 160.000 joden in Nederland maar liefst 100.000 jongens en meisjes, mannen en vrouwen in hun gaskamers te vermoorden. Dankzij de politie hielden 125.000 Duitse soldaten in 1943 de 9 miljoen Nederlanders in hun macht.
De film geeft aan hoe ná de oorlog menige hooggeplaatste oorlogsmisdadiger, waaronder Riphagen, kon ontsnappen aan vervolging. De voorloper van de huidige inlichtingendienst AIVD stelde alles in het werk om aanzienlijke collaborateurs buiten schot te houden. De jacht op communisten ging onder leiding van 'kolonel' Louis van Einthoven vóór.

Overigens vliegt de film op dit terechte punt ook flink uit de bocht. Zo wordt de verzetsman Wim Sanders belachelijk gemaakt. Hij wordt afgeschilderd als een communistische knoeier. Nou was Sanders wellicht een eigenwijs heerschap en links, maar hij was geen communist. Hij beschikte wél over belastende informatie over voorname lieden die met de nazi's hadden samengewerkt, zoals Prins Bernhard. Hij wilde dat álle schuldigen hun straf zouden krijgen. De onderzoekers Aalbers en Hilbrink beschrijven hem in “De affaire Sanders” als volgt: “Hij was eerlijk, recht door zee en kende geen poespas”. Dat doet hem meer recht dan het rare mannetje in de film en zoals hij door de rechtse autoriteiten is afgeschilderd.

De film laat Riphagen na de oorlog ontsnappen via een klooster in België. Uiteindelijk belandt hij in Argentinië waar hij de dictator Juan Peron helpt bij de opbouw van diens geheime dienst. Dat klooster en die reis naar Argentinië verwijzen naar de onfrisse rol die de RK-kerk speelde. Het staat onomstotelijk vast dat via de netwerken van de katholieke kerk talloze oorlogsmisdadigers aan hun veroordeling in Europa wisten te ontkomen. Dries Riphagen was één voorbeeld. Hitler's plaatsvervanger Martin Bormann en de nazi-arts Joseph Mengele wisten dankzij hetzelfde netwerk Argentinië te bereiken en zich daar te vestigen. Nazi-jager Siomon Wiesenthal zei daarover: “Alle wegen naar de vrijheid liepen via Rome.” Waarvan akte.

Deze bespreking verscheen eerder op Konfrontatie.