Wij die de planeet aarde in de 21ste eeuw bewonen, worden geconfronteerd met een groot probleem. Onze eigen soort, homo sapiens (de moderne mens), vernielt de planeet in een steeds hoger en destructiever tempo. [leestijd 10 minuten]

Als dat zo doorgaat, kan het vermogen van de planeet om het leven (met name het menselijk leven) in stand te houden binnen tientallen jaren verdwenen zijn. Wij zijn de eersten met de informatie die nodig is om de volledige diepte van deze crisis te begrijpen, en we zijn waarschijnlijk de laatsten met de kans om er iets aan te doen. Geen enkele andere generatie is geconfronteerd met een dergelijke uitdaging of een dergelijke verantwoordelijkheid.

De wetenschap vertelt ons dat we 10 jaar de tijd hebben om de wereldwijde temperatuurstijging tot maximaal 1,5°C te beperken. Daarna zou een gevaarlijk en onomkeerbaar feedbackproces de controle kunnen overnemen.

Met een angstaanjagende regelmaat worden steeds temperatuurrecords gebroken. Overstromingen, droogtes en natuurbranden zijn intenser en frequenter. Op het moment van schrijven wordt de Westkust van Amerika geconfronteerd met catastrofale bosbranden die meer dan 3 miljoen hectare hebben vernietigd – door een senator uit Oregon wordt dit beschreven als 'apocalyptisch'. Een soortgelijke catastrofe vindt plaats in de Braziliaanse Pantanal, 's werelds grootste tropische moerasland, waar duizenden bosbranden uit de hand lopen.

Het arctisch zee-ijs zal binnenkort verdwenen zijn. Delen van Antarctica warmen 5 keer sneller op dan de rest van de planeet. Zowel de Groenlandse als de Antarctische ijskappen zijn instabiel aan het worden – door het smelten ervan zou het zeeniveau tot 20 meter stijgen. Dit zou delen van de dichtstbevolkte gebieden van de wereld onder water laten verdwijnen. De permafrost van de wereld smelt nu 50 procent sneller dan eerder werd gedacht – met het potentieel om enorme hoeveelheden methaan, een krachtig broeikasgas, vrij te geven. In Groot-Brittannië hebben we deze zomer een recordaantal dagen gezien met een temperatuur van meer dan 34°C.

Het uitgangspunt voor de aanpak van dit alles is een ecosocialistisch wereldbeeld. Maar er is nog een lange weg te gaan. Hoewel het concept vandaag de dag meer dan ooit wordt geaccepteerd, bestaat er nog geen gemeenschappelijke visie op wat het precies inhoudt. Voor sommigen betekent het gewoon dat ze de milieuzorg serieuzer nemen, voor anderen (waaronder wijzelf) herdefinieert het het socialistische project. We zijn niet langer bezig met een strijd om 'gewoon' een einde te maken aan het kapitalisme en het te vervangen door een democratische en sociaal rechtvaardige maatschappij. De taak is nu om het kapitalisme te vervangen door een maatschappij die duurzaam is voor de lange termijn en in staat is om een nieuwe, niet-exploiterende relatie tussen mens en natuur op te bouwen.

Ondertussen wordt op dit moment een grote kans om de wereldeconomie koolstofvrij te maken verkwanseld. Dat is een misdaad tegen de menselijkheid. Regeringen zullen triljoenen dollars uitgeven om de covid-crisis te boven te komen. In plaats van de kans te grijpen om een duurzame koolstofarme toekomst op te bouwen, met een nieuwe relatie met de natuur, wordt dit geld schandalig genoeg gebruikt om hetzelfde rampzalige model te herhalen met groei als het centrale doel. Naarmate de wereldeconomie groeit – in de veronderstelling dat ze covid 19 overleeft – neemt ook de opwarming van de aarde en de vernietiging van het milieu toe. Natuurlijke hulpbronnen worden overmatig geëxploiteerd tot het punt van uitputting. Er wordt meer afval in de biosfeer gedumpt dan er geabsorbeerd kan worden, wat leidt tot disfunctioneren en instorten.

De aard van de crisis

Sommigen ter linkerzijde stellen dat we te maken hebben met een drievoudige crisis: de grootste economische crisis sinds 300 jaar; een existentiële ecologische crisis; en een medische crisis die voortkomt uit covid-19. Er zijn echter twee belangrijke voorbehouden bij een dergelijke analyse.

Ten eerste: als we slechts tien jaar de tijd hebben om nul koolstof te bereiken, zal het na de revolutie te laat zijn. Je kunt het socialisme niet opbouwen op een dode planeet. Het is dus onze taak om de elites te dwingen grote structurele veranderingen door te voeren, in het hier en nu, terwijl het kapitalisme nog steeds bestaat – met inbegrip van het volledig koolstofvrij maken van de wereldeconomie en de vervanging ervan door hernieuwbare energie.

Ten tweede moeten we benadrukken dat covid-19 niet in een aparte medische categorie valt, maar een fundamenteel onderdeel is van de ecologische crisis zelf. De definitie van 'ecologie' is immers de relatie tussen levende organismen.

Een dergelijke aanpak stelt ons in staat om te bepalen waar het toenemende gevaar van zoönoseverwekkers van andere soorten vandaan komt. Ze zijn een product van het op grote schaal vernielen van de natuur, zowel door de grootschalige westerse landbouw – niet in de laatste plaats door de intensivering van de vleesproductie en de ontbossing – als door Aziatische markten waar vers (wild) vlees en vis verhandeld wordt. Deze factoren worden nog verergerd door de toenemende bevolkingsdichtheid – met name de bevolkingsdichtheid in de steden, die twee keer zo snel toeneemt als in de rest van de wereld. Dit alles wordt nog versterkt door de ongekende mate van mondiale mobiliteit die nu bestaat – met name door het vliegverkeer.

Deze aanpak stelt ons ook in staat om te erkennen dat dergelijke pandemieën uiteindelijk alleen kunnen worden voorkomen door een heel andere relatie tussen de mens en de natuurlijke wereld dan nu het geval is. Zolang de huidige relatie (of iets wat daar op lijkt) voortduurt zal er geen oplossing zijn. Wetenschappers schatten dat we binnenkort te maken kunnen krijgen met 5 potentieel dodelijke ziekteverwekkers die elk jaar weer overspringen van andere soorten, waarvan er één zou kunnen escaleren tot een desastreuze pandemie.

Vele dimensies

De complexiteit wordt nog vergroot door het multidimensionale karakter van de ecologische crisis zelf – die niet beperkt kan worden tot de klimaatverandering, hoe belangrijk die ook is. De ecologische crisis neemt de vorm aan van een reeks parallelle crises die elk op zich het leven op de planeet kunnen bedreigen. Deze bedreigingen zijn door het Stockholm Resilience Centre geïdentificeerd als 'planetaire grenzen' – waarvan de overschrijding onomkeerbare schade kan toebrengen aan de ecosystemen van de planeet.

Andere soorten (dan de mens) sterven uit met een snelheid die tussen de 100 en 1000 keer hoger ligt dan de 'natuurlijke' of 'achtergrond' snelheid. Dit wordt nu erkend als de 'zesde massale uitsterving' – de grootste uitsterving sinds de ondergang van de dinosauriërs 65 miljoen jaar geleden. Het  Living Planet Report van het Wereld Natuur Fonds (WNF) van 2020, gepubliceerd in april van dit jaar, liet zien dat het aantal soorten zoogdieren, vogels, amfibieën, reptielen en vissen in minder dan een halve eeuw met tweederde is gedaald.

De vraag naar zoet water is al lang groter dan de voorraad. Tegen 2025 zullen (volgens de VN) naar schatting 1,8 miljard mensen in gebieden met ernstige watertekorten leven, waarbij tweederde van de wereldbevolking in regio's met waterproblemen leeft. Naarmate de rivieren opdrogen, worden de conflicten over het water heviger. Alleen al in slechts drie landen – India, China en Pakistan – pompen boeren jaarlijks ongeveer 400 miljoen kubieke meter grondwater op.

(Op het moment van schrijven gooien de boeren in Mexico molotov-cocktails, zetten ze voertuigen in brand, blokkeren ze snelwegen en vallen ze tolhuisjes aan vanwege de omleiding van het water van de La Boquilla-dam naar de VS, terwijl Mexico zelf met ernstige droogte te kampen heeft).

Het probleem van het voeden van de huidige 7,6 miljard en mogelijk 10 miljard mensen tegen het einde van de eeuw, zonder daarbij de biosfeer van de planeet te vernietigen, blijft onopgelost. De grootschalige landbouw gebruikt 70 procent van al het beschikbare zoete water en is verantwoordelijk voor 60 procent van het wereldwijde verlies aan biodiversiteit en 70 procent van de ontbossing. De landbouw gebruikt ook steeds grotere hoeveelheden kunstmest met een steeds geringere efficiëntie. Als gevolg daarvan spoelt een groter deel dan ooit tevoren in rivieren en oceanen met catastrofale gevolgen.

Opvallend is dat de uitstoot van broeikasgassen (CO2 en methaan) door de vleesproductie groter is dan de uitstoot van het hele wereldwijde transportsysteem samen: auto's, vrachtwagens, treinen, schepen en vliegtuigen!

De afvoer van de kunstmest die voor het veevoer voor de vleesproductie wordt gebruikt, zorgt voor dode zones in de oceanen – een angstaanjagende nieuwe vorm van vervuiling. Er zijn nu 405 dode zones met een oppervlakte van bijna 250.000 km² waarin alles in de onderste lagen dood is door gebrek aan zuurstof. Voeg daarbij de stijgende zeewatertemperatuur en de verzuring van de oceanen en de omvang van het probleem is duidelijk. Koraalriffen bijvoorbeeld, een van de meest productieve ecosystemen op de planeet, zouden binnen enkele jaren kunnen verdwijnen. De vleesindustrie, dat mogen we niet vergeten, vervuilt niet alleen onze oceanen, vernietigt onze bodem en schaadt onze gezondheid; ze vergemakkelijkt de verspreiding van gevaarlijke ziekteverwekkers die ons bestaan bedreigen.

We moeten het einde van deze vorm van landbouw eisen en de vervanging ervan door 'voedselsoevereiniteit', een term die in 1996 door Via Campesina werd bedacht en die degenen die het voedsel produceren, distribueren en consumeren in staat zou stellen de mechanismen van productie en distributie te controleren.

Wij juichen de trend toe om de consumptie van vlees en zuivelproducten te verminderen, gezien de impact ervan op de natuurlijke wereld en het niveau van de uitstoot van broeikasgassen en de waterconsumptie die daarmee gepaard gaat. Hoewel veganisme en vegetarisme op zich niet genoeg zijn, steunen wij het beleid om betaalbare, gezonde alternatieven voor dierlijke producten op grote schaal beschikbaar te maken, bijvoorbeeld in scholen en ziekenhuizen.

Klimaatverandering

De COP22 in Parijs in december 2015 vond plaats in de schaduw van de mislukkingen van Kyoto en Kopenhagen. In de aanloop naar de COP22 vonden overal ter wereld massale demontraties plaats die om een daadkrachtig optreden vroegen. In Londen vond de grootste klimaatdemonstratie ooit plaats, met 70.000 mensen op straat. Er waren demonstraties en protesten in Parijs zelf tijdens de COP, ondanks de afkondiging van de noodtoestand door de Franse regering na de terroristische aanslagen waarbij de maand ervoor 130 mensen om het leven kwamen.

Het belangrijkste voorstel dat aan de COP van Parijs werd voorgelegd, was om de opwarming van de aarde te beperken tot een maximale temperatuurstijging, boven het pre-industriële niveau, van 'ver onder de 2°C'. Dat was een vooruitgang ten opzichte van de doelstelling van Kopenhagen, om  de stijging te beperken tot 'niet meer dan 2°C'. De landen en eilandstaten die het grootste risico lopen bij een stijging van de zeespiegel – sommige dreigen zelfs onder water te komen – hebben zich hier bitter tegen verzet. Zij waren georganiseerd in wat zij de High Ambition Coalition noemden, die werd geleid door de Marshalleilanden. Ze voerden een felle strijd voor een maximale stijging van 1,5°C in plaats van 2°C rond de slogan '1,5°C om in leven te blijven'.

Uiteindelijk was er een ‘compromis’ en werden beide formuleringen geaccepteerd, zij het niet met gelijke status. Het hoofddoel zou 'ver onder 2°C' zijn, met een verdere limiet van 1,5°C als 'streven': 'erkennend dat dit de risico's en gevolgen van de klimaatverandering aanzienlijk zou verminderen'. Het was echter nog steeds een belangrijke winst. Eenmaal aangenomen, zelfs op de gebrekkige manier waarop het was gegaan, zou het niet meer ongedaan kunnen worden gemaakt.

Parijs was ook de eerste keer dat unaniem werd erkend wat klimaatwetenschappers en campagnevoerders al jaren zeggen: dat de antropogene (door de mens veroorzaakte) klimaatverandering een reële en dringende bedreiging vormt en desastreuze gevolgen zal hebben voor honderden miljoenen mensen als de verbranding van fossiele brandstoffen niet wordt gestopt. Ook werd voor het eerst, tijdens een COP, noch de wetenschappelijke basis van de opwarming van de aarde, noch het antropogene karakter ervan betwist. Dit was een belangrijke stap voorwaarts en een grote klap voor het klimaatscepticisme.

Deze winst kwam echter niet terug in de praktische beslissingen die in Parijs werden genomen. De aangenomen INDC's (Intended Nationally Determined Contributions, Beoogde Nationale Bijdragen) waren volstrekt ontoereikend en zouden niet leiden tot een wereldwijde temperatuurstijging van 2°C tegen het einde van de eeuw – veel minder dan 1,5°C – maar tot een rampzalige 3,4°C waardoor er geen weg meer terug zou zijn. Aangezien de uitstoot van fossiele brandstoffen sindsdien met nog eens 4% is gestegen, zou ze vanaf nu tot 2030 jaarlijks met 7,6% moeten dalen om binnen het plafond van 1,5°C te blijven. We hebben dus een enorme uitdaging volgend jaar in Glasgow, wanneer de INDC's worden opgewaardeerd tot iets dat het probleem daadwerkelijk kan aanpakken.

Het Special Report on Global Warming van het IPCC

Twee jaar na Parijs, in oktober 2018, werd de inzet opnieuw verhoogd met de publicatie van het ‘Special Report on Global Warming’ van het IPCC – waarin de doelstelling van 1,5°C officieel werd aangenomen en waarin bovendien werd geconcludeerd dat we op dat moment slechts twaalf jaar de tijd hadden om dit uit te voeren, aangezien cruciale omslagpunten al in 2030 aan de orde zouden kunnen zijn.

Koolstofvrij in 2030 is echter een grote uitdaging. Het betekent dat we op elk niveau van de samenleving heel snel grote structurele veranderingen moeten afdwingen. Het betekent dat er enorme overheidsinvesteringen moeten worden gedaan in energiesystemen die volledig gebaseerd zijn op hernieuwbare energiebronnen. Het betekent een belangrijke overdracht van rijkdom naar de verarmde landen om hun transitie te vergemakkelijken en hen op te trekken naar westerse ontwikkelingsniveaus. Het betekent ook dat er naast de invoering van het nieuwe systeem een aanzienlijke vermindering van het energieverbruik en afval moet plaatsvinden.

In het IPCC-rapport wordt dit zo geformuleerd: 'Om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5°C zonder (of met een beperkte) overschrijding, zijn snelle en verregaande transities nodig op het gebied van energie, (land)bouwgrond, stad, infrastructuur (inclusief vervoer en gebouwen) en industriële systemen. Deze systeemtransities zijn ongekend in termen van schaal, maar niet noodzakelijkerwijs in termen van snelheid, en impliceren scherpe emissiereducties in alle sectoren, een brede waaier van mogelijkheden om de gevolgen van de klimaatverandering te beperken en een aanzienlijke opschaling van de investeringen in die opties'.

Het betekent ook dat het concept van 'netto-nul'-koolstof (dat wil zeggen rekening houdend met compensaties), dat slechts een ontsnappingsclausule is om belangrijke doelstellingen te omzeilen, moet worden verworpen.

Dit is het eerste deel van een tekst voor discussie op een conferentie van onze Britse kameraden van Socialist Resistance. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos. Het tweede deel dat ingaat op de rol van links is hier te vinden.