Francisco Louçã is econoom en voormalig woordvoerder van het Bloco de Esquerda (Links Blok). Hij bespreekt de resultaten van de parlementsverkiezingen in Portugal op 4 oktober en het uitstekende resultaat dat Links Blok daarin behaalde. Hij benadrukt het belang om lessen te trekken uit de ervaring van de regering Syriza en het feit dat 'je niet kan onderhandelen over een herstructurering van de schuld als je niet bereid bent met de euro te breken'.

Wat is je analyse van de resultaten van de parlementsverkiezingen van vorige maand?

43% van de kiesgerechtigden heeft niet gestemd. Dat is iets meer dan gewoonlijk, maar we moeten het relativeren: het aantal niet stemmers steeg omdat bijna 400.000 Portugezen tijdens de afgelopen trojka-jaren emigreerden. Onder andere jongeren die wel in het kiesregister ingeschreven stonden maar niet konden stemmen omdat ze in het buitenland wonen. De resultaten zijn bekend, de rechtse regeringscoalitie is duidelijk de verliezer (een verlies van 750.000 stemmen of 12% en van 25 parlementsleden. De PSD (rechts) haalt samen met het CDS (centrum, rechts) minder stemmen dan in 2011 de PSD alleen, maar ze blijft toch de grootste politieke kracht. De PS (socialistische partij) won 200.000 kiezers en 12 parlementsleden, maar blijft toch ver achter bij rechts (7% minder stemmen). De PCP (Communistische Partij van Portugal) wint 4.000 kiezers en 1 parlementslid. Links Blok ziet zijn score stijgen met 260.000 stemmen en heeft nu 19 parlementsleden waardoor het Blok de derde partij van het land wordt, na de PSD en de PS maar voor de CDS en de PCP. Het aantal vertegenwoordigers van het Blok is verdubbeld in de districten van Lissabon, Porto en Setúbal en het is ook de enige linkse politieke kracht waarvan afgevaardigden zijn gekozen in Madeira, Leiria, Coimbra en Aveiro.

Hoe heeft de politieke situatie zich de afgelopen weken na de verkiezingen in Portugal ontwikkeld? Is de beslissing van president Cavaco Silva, die lid is van de PSD (rechts), om rechts te vragen een regering te vormen, hoewel ze in de minderheid zijn ten opzichte van de linkse partijen (PS, PCP en Blok), niet een constitutionele staatsgreep (zoals men hier en daar hoorde zeggen)?

Nee, grondwettelijk gezien is die beslissing van Cavaco Silva normaal. Hij vraagt aan de leider van de partij met de meeste stemmen om een regering te vormen. Natuurlijk helpt hij op die manier zijn eigen partij door het politieke conflict te verergeren en hij verlamt ook de regering in het parlement, maar dat is een tactiek op korte termijn. Aan de andere kant gaan de onderhandelingen tussen de PS en links (Blok en PCP) verder maar het gaat moeilijk. (Zie het naschrift bij dit interview voor de recente ontwikkelingen in deze onderhandelingen, red. G.) De PS is er al mee akkoord gegaan dat de privatiseringen worden stopgezet en dat de verlaging van lonen en pensioenen worden teruggedraaid. Maar er zijn belangrijke meningsverschillen over het beheer van de publieke schuld en de buitenlandse schuld, die bepalend is voor een investeringsbeleid en de werkgelegenheid. Voor de twee linkse partijen was een deelname aan deze onderhandelingen de enig mogelijke oplossing, anders hadden ze het voortbestaan van een regering die het beleid van de trojka uitvoerde, mogelijk gemaakt. Maar de PS gaf wel heel weinig garanties voor een alternatieve strategie en daarom zijn de onderhandelingen complex. Links Blok houdt zich aan de voorwaarden die het tijdens de verkiezingscampagne had geformuleerd, ze betekenen een belangrijke vooruitgang in de levensomstandigheden van de werkende bevolking en in het gevecht tegen de ongelijkheid.

Wat was de reactie van links en van de vakbeweging op de beslissing van Cavaco Silva? En meer in het algemeen, overheersen onverschilligheid en apathie bij de bevolking of is er verontwaardiging? Wat kan er nu gebeuren?

Noch de vakbeweging, noch sociale bewegingen hebben enig initiatief genomen. Opiniepeilingen tonen een sterke steun voor een antibezuinigingspolitiek en Links Blok heeft sinds de verkiezingen sterk aan invloed gewonnen, maar wat het uiteindelijk resultaat betreft, zijn er nog vele onzekerheden. Als rechts niet in staat zal blijken zijn regering te handhaven, zal er een campagne van intimidatie en van politieke confrontatie worden gevoerd, maar dit standpunt is in het land een minderheidsstandpunt. Nu al is er interne verdeeldheid in de PS, die de afgelopen 40 jaar van democratie nooit met links onderhandeld heeft en dat kan gevolgen hebben voor de uitkomst van het proces. Vertrekkend vanuit kritiek op de bezuinigingen en de verdediging van lonen en pensioenen, oefent links een sterke druk uit.

Links Blok heeft zoals je hebt gezegd, zeer goede verkiezingsresultaten behaald. Wat waren de ingrediënten hiervan in de campagne in de media en in acties? Welke politiek werd er tijdens deze verkiezingen verdedigd door Links Blok?

De verkiezingscampagne van Links Blok was heel gedurfd: zijn woordvoerster Catarina Martins was de enige linkse leidster die er mee akkoord ging om op TV in debat te gaan met zowel de premier (PSD) als met de vice-premier (CDS), maar ook met de secretaris-generaal van de PS en van de PCP. Tijdens deze debatten kwam zij als een geloofwaardig alternatief naar voor en werd ze de meest populaire linkse persoonlijkheid van het land. Maar ze presenteerde vooral een politiek die een antwoord gaf op de economische en sociale crisis met concrete voorstellen over werkgelegenheid, lonen, sociale zekerheid en de  herschikking van de schuld. De campagne kreeg ook een grote omvang: met 2000 aanwezigen in Lissabon tijdens de eerste week, gevolgd door duizenden aanwezigen tijdens de bijeenkomsten in de laatste week in Coimbra, Aveiro, Setúbal, Braga en Porto.

Welke invloed heeft de Europese crisis rond Griekenland op het politieke leven in Portugal gehad? Welke standpunten hebben de grote machtspartijen (PSD en PS) en ook de PCP ingenomen?

PSD en PS hebben van de Griekse crisis gebruik gemaakt om nogmaals te stellen dat het onmogelijk is niet aan de Europese Unie te gehoorzamen. De PCP heeft afstand genomen van de standpunten van de KKE (de Communistische Partij van Griekenland) en heeft het referendum van juli gesteund, dit in tegenstelling tot hun Griekse kameraden. Globaal is de impact heel belangrijk geweest en links in Portugal heeft de concessies van de Griekse regering sterk gevoeld.

De eerste ervaring van machtsuitoefening door Syriza tussen januari en september 2015 heeft een belangrijk debat uitgelokt binnen Links Blok. Kan je ons hierover meer vertellen?

Links Blok heeft eensgezind en coherent gereageerd zowel op de hoop die was gewekt door de overwinning in januari als op de teleurstelling veroorzaakt door de concessies. De Griekse crisis heeft getoond dat men niet over een herschikking van de schuld kan onderhandelen zonder bereid te zijn te breken met de euro.

Hebben de standpunten van Links Blok over de EU en de euro belangrijke wijzigingen ondergaan?

Absoluut: door de Griekse crisis heeft Links Blok een kritischer houding aangenomen tegenover de chantage en de bedreigingen van de Europese autoriteiten en van Merkel in het bijzonder.

De Portugezen zijn over het algemeen sterk gehecht aan de opbouw van Europa en aan de euro. Hoe heeft Links Blok tijdens deze laatste verkiezingen opgetreden op dit punt en hoe was de reactie op dat standpunt?

Bij de Europese verkiezingen van vorig jaar waarbij Links Blok 5% van de stemmen haalde, had de partij al een zeer kritisch standpunt over de euro en de politiek van de Duitse regering. Tijdens de parlementsverkiezingen heeft rechts de politieke evolutie van Syriza aangegrepen om Links Blok aan te vallen, gezien de nauwe relaties tussen de twee partijen de afgelopen. Maar Links Blok heeft duidelijk stelling ingenomen tegen het Griekse akkoord en heeft aangetoond dat het nieuwe memorandum onrealistisch en schadelijk was en links heeft dat antwoord duidelijk begrepen.

De laatste jaren had Links Blok een aantal moeilijkheden, gekenmerkt door splitsingen en minder goede verkiezingsuitslagen tijdens de Europese verkiezingen in 2014. Na het succes bij de Europese verkiezingen van 2009 (10%) en de grote sociale mobilisaties van 2011, was dit voor een buitenstaander verwarrend. Hoe zie je deze moeilijkheden?

De moeilijkheden waren het gevolg van een toenemende verwijdering van de sectoren die het meest aansloten bij de sociaaldemocratie en ook andere groepen (Morenisten 1) enzovoort). Die evolutie is begrijpelijk in een partij die onder grote druk staat, door de crisis, de politiek van de trojka en haar eigen succes. Uit die splitsingen zijn vier nieuwe partijen ontstaan: MAS en Agir, die een alliantie aangingen met twee rechtse partijen (ze behaalden 0,3% ), Livre en Tempo de Avançar die ook onderling een alliantie vormden (ze behaalden 0,7%). Die politieke partijen zijn duidelijk afgestraft bij deze verkiezingen en ze zijn in staat van ontbinding.

Na de laatste Europese verkiezingen scheen de PCP er beter voor te staan dan Links Blok. Maar toch boekte zij geen vooruitgang, ze behaalde zelfs minder zetels dan Links Blok. Hoe verklaar je die stagnatie van een PCP die een centrale rol blijft spelen zeker in de vakbeweging en welke relatie onderhoudt Links Blok met de PCP?

Op institutioneel vlak zijn de relaties tussen de twee partijen correct en frequent. In de sociale strijd hangt het af van de sectoren. Voor de PCP, die hoopte op een sterke winst in deze verkiezingen en ook op een verzwakking van Links Blok, zijn de resultaten zeer teleurstellend. Maar toch helpt deze partij om de druk te verhogen op eenheidsfronten.

Hoewel de sociale woede al meerdere jaren niet in grote betogingen uitmondde, schijnt ze bij de arbeiders en de jongeren groter te worden. Hoe verklaar je dat Links Blok niet dezelfde weg volgde als Syriza?

Simpelweg omdat de PS, in tegenstelling tot PASOK, in de oppositie en niet in de regering zat en omdat de sociale strijd in Portugal veel zwakker was dan in Griekenland. De jaren van de trojka waren een sociale nederlaag voor de volksbeweging van Portugal.

Dit interview met Francisco Louçã werd afgenomen door Ugo Palheta en op 5 november gepubliceerd op Contretemps.

Noot:

1) De “morenisten” (naar de intussen overleden Nahuel Moreno) zijn een trotskistische stroming die historisch vooral in Latijns-Amerika sterk staat. Na de dood van Moreno kende de stroming een groot aantal splitsingen.

Naschrift

Inmiddels is er een akkoord bereikt tussen PS, Links Blok en PCP waarbij beide laatste twee partijen bereid zijn een PS-regering aan een parlementaire meerderheid te helpen, zonder zelf aan deze regering deel te nemen. Dit in ruil voor het opnemen van een reeks sociale maatregelen in het regeringsprogramma. De tekst van dit akkoord vind u hier in het Engels. De verwachting is dat op zeer korte termijn de huidige rechtse regering ten val wordt gebracht en er een PS regering met gedoogsteun van de PCP en Links Blok zal aantreden. 

Naschrift 2

Inmiddels is de rechtse regering inderdaad weggestemd en is het duidleijk dat er een PS regering zal komen. Een beoordeling van het akkoord door  Francisco Louçã vind u hier in het Engels.