Gilbert Achcar is al vele jaren een belangrijke linkse commentator over internationale zaken. Hij werd begin december per e-mail geïnterviewd door Stephen R. Shalom redacteur van New Politics.
Op 30 november publiceerde u een kort artikel getiteld 'Voor een democratisch anti-oorlogsstandpunt over de invasie van Oekraïne'. U begint dat artikel met het onderscheiden van twee gangbare standpunten ter linkerzijde met betrekking tot Oekraïne. Een van die standpunten verzet zich tegen wapenleveranties van NAVO-landen aan Oekraïne, met als argument dat wij als vredesbeweging zouden moeten oproepen tot diplomatie en de-escalatie in plaats van wapenleveranties. Kunt u uitleggen wat u fout vindt aan dat standpunt?
Het belangrijkste standpunt waar ik me in dit verband zorgen over maak, draait om de oproep tot een onvoorwaardelijk staakt-het-vuren. Het wordt vaak geassocieerd met het standpunt dat u beschreef. Op het eerste gezicht is dat ingegeven door een verlangen naar vrede, een heel nobel doel. En ik twijfel er niet aan dat er onder degenen die zo'n standpunt verdedigen, echte pacifisten zijn en mensen die de westerse regeringen, in de eerste plaats de Amerikaanse regering, er terecht van verdenken de Oekraïners te gebruiken als kanonnenvoer in een proxy-oorlog tegen Rusland, hun imperialistische rivaal. Ik ben natuurlijk minder optimistisch over degenen die pas voor een onvoorwaardelijk staakt-het-vuren begonnen te pleiten toen de Russische troepen verkondigden dat ze hun hoofddoel hadden bereikt of toen ze terrein begonnen te verliezen in Donbas zelf.
Er spelen hier verschillende kwesties. De eerste is dat het weinig zin heeft om in abstracto op te roepen tot vrede. Dat roept de vraag op: over welke vrede hebben we het? Imperialistische overheersing wordt door de heersers vaak 'vrede' genoemd, vanaf de tijd van de Pax Romana (Romeinse vrede) aan het begin van onze jaartelling, zo niet veel eerder, tot de sinistere 'pacificatie' die werd afgedwongen door Franse koloniale troepen in Algerije of Amerikaanse troepen in Vietnam. Vrede moet altijd genuanceerd worden: tegen veroveringsoorlogen is het juiste standpunt een rechtvaardige en duurzame vrede, die alleen een vrede zonder annexatie kan zijn. Het oproepen tot een onvoorwaardelijk staakt-het-vuren voldoet niet aan deze norm als het de bestendiging van verovering en verwerving van grondgebied met geweld kan betekenen. Het wordt ronduit verdacht als het wordt opgeworpen op het moment dat de binnengevallene de indringer begint af te weren, alsof men zoveel mogelijk van het veroverde land onder controle van de indringer wil houden.
Als je de zaken bekijkt vanuit het perspectief van een rechtvaardige vrede, is de enige houding die daarmee in overeenstemming is, de oproep tot een staakt-het-vuren, gekoppeld aan de terugtrekking van de binnenvallende troepen naar hun vooroorlogse posities. De rest vloeit daaruit voort: wie voor een rechtvaardige vrede is, wie tegen veroveringsoorlogen is en bevrijdingsoorlogen steunt als legitieme zelfverdediging, kan zich niet verzetten tegen de levering van defensieve wapens aan de slachtoffers van agressie en invasie. ze mogen zich niet verzetten tegen dergelijke leveringen zolang er geen staakt-het-vuren is, gekoppeld aan de voorwaarde die ik noemde en zolang de slachtoffers niet beschikken over de middelen om verdere agressie van hun grondgebied af te schrikken.
Dit is geenszins in tegenspraak met de oproep aan de westerse regeringen om zich daadwerkelijk in te spannen om Rusland aan de onderhandelingstafel te krijgen. Het is mij duidelijk dat de regering Biden dit doel niet werkelijk en actief heeft nagestreefd, in tegenstelling tot de regeringen in Parijs en Berlijn. Maar in feite is het de Russische Federatie die de meest oorlogszuchtige houding heeft aangenomen die het vooruitzicht op vrede blokkeert. De beste illustratie hiervan en van alles wat ik heb uitgelegd over de oproep tot een staakt-het-vuren is de toespraak van Vladimir Poetin tijdens de ceremonie ter afronding van de annexatie van de vier Oekraïense oblasten Donetsk, Cherson, Luhansk en Zaporizja eind september. Poetin zei:
We roepen het regime in Kiev op het vuren en alle vijandelijkheden onmiddellijk te staken; een einde te maken aan de oorlog die het in 2014 heeft ontketend en terug te keren naar de onderhandelingstafel. Wij zijn daar klaar voor, zoals we meer dan eens hebben gezegd. Maar over de keuze van de mensen in Donetsk, Luhansk, Zaporizja en Cherson wordt niet gediscussieerd. Het besluit is genomen en Rusland zal het niet verraden. De huidige autoriteiten in Kiev moeten de vrije wilsuiting van het volk respecteren; er is geen andere manier. Dit is de enige weg naar vrede.
Het is duidelijk dat als je oproept tot een staakt-het-vuren terwijl je beweert dat de enige vrede in jouw ogen de erkenning van je gewelddadige verwerving van land inhoudt en dat deze annexatie ‒ die je afschildert als het resultaat van de 'vrije wilsuiting van het volk' ‒ niet eens kan worden besproken, je de deur dichtgooit voor elk vooruitzicht op vredesonderhandelingen. Het is aan de Russische regering om te laten zien dat ze werkelijk openstaat voor onderhandelingen over een vreedzame regeling, hetgeen haar bereidheid vereist om alles weer op tafel te leggen, niet om erkenning van haar verovering als een voldongen feit te eisen.
U zegt dat degenen die geloven in het recht op zelfverdediging in een rechtvaardige oorlog zich niet kunnen verzetten tegen de levering van 'defensieve' wapens aan de slachtoffers van agressie en invasie. Wat bedoelt u met de term 'defensief'? Valt artillerie hieronder? Wat is uitgesloten?
Het is vanaf het begin mijn standpunt geweest om de nadruk te leggen op het defensieve doel van wapenleveranties aan Oekraïne. Het is waar dat er geen duidelijke grenzen zijn tussen defensieve en offensieve wapens, maar het duidelijkste onderscheid is van tweeërlei aard: het ene heeft betrekking op het hele scala aan 'anti'-wapens: luchtafweergeschut, antitankwapens, antiraketwapens, die per definitie defensief zijn. Ik sta volledig achter de levering van dergelijke wapens. Het andere onderscheid heeft betrekking op het bereik van de wapens. Ik ben er geen voorstander van dat de NAVO aan Oekraïne wapens levert met een bereik dat haar strijdkrachten in staat zou stellen diep in Russisch grondgebied toe te slaan. Niet omdat het oneerlijk zou zijn: Oekraïne heeft eigenlijk het volste morele recht om diep op Russisch grondgebied toe te slaan, aangezien Rusland het grondgebied van Oekraïne op grote schaal bestookt en daarmee schaamteloos oorlogsmisdaden begaat door de Oekraïense civiele infrastructuur opzettelijk te vernietigen. Het is duidelijk dat Moskou de Oekraïense bevolking in kou en duisternis en andere ontwrichtingen wil storten, met moorddadige gevolgen, om haar tot capitulatie te dwingen. De recente Oekraïense aanvallen op Rusland door middel van omgebouwde oude drones zijn des te legitiemer omdat ze niet gericht waren op Russische burgers, maar op militaire bases van waaruit vliegtuigen die Oekraïne bombarderen opstijgen.
Wat ik niet zou steunen is dat de NAVO langeafstandsraketten en -vliegtuigen aan Oekraïne levert, in plaats van alleen antiraket- en luchtdoelwapens. Evenmin zou ik de NAVO steunen als die een vliegverbod boven Oekraïne afdwingt. Dergelijke stappen zouden een gevaarlijke escalatie zijn van de betrokkenheid van de NAVO bij deze oorlog en geen enkel gebied op aarde is het waard om er een grote wereldoorlog en een nucleaire confrontatie voor te riskeren. Merk op dat Washington zelf die kwalitatieve escalatie wil vermijden en daarom heeft afgezien van de levering van langeafstandswapens aan Oekraïne. Degenen die Washington hiervan de schuld geven en eisen dat er geen beperking komt op het soort wapens dat geleverd wordt, zijn vooral te vinden onder de ultranationalisten in Oekraïne en in de buurlanden waar de anti-Russische wrok om historische redenen het grootst is. Voeg daarbij de oorlogszuchtigen aan NAVO-zijde die een spiegelbeeld vormen van die in Rusland. Een voorbeeld is de voormalige geallieerde opperbevelhebber van de NAVO, de gepensioneerde Amerikaanse generaal Philip Breedlove, die vanaf het begin heeft aangedrongen op directe betrokkenheid van de NAVO bij de oorlog en de handhaving van een vliegverbod boven Oekraïne. Deze generaal Breedlove klinkt in mijn oren als Dr. Strangelove. Dit is volstrekt onverantwoordelijk.
In uw artikel van 30 november bekritiseerde u niet alleen degenen die oproepen tot een onvoorwaardelijk staakt-het-vuren, maar ook degenen die 'de lat voor vrede te hoog leggen'. Kunt u dat standpunt beschrijven en uitleggen wat u er verkeerd aan vindt?
Ik verwees naar verklaringen van het soort dat een staakt-het-vuren en de voorwaarden daarvoor niet eens noemt, terwijl het stelt dat er geen vrede kan zijn zonder een volledige terugtrekking van de Russische troepen uit alle sinds 2014 bezette gebieden, inclusief de Krim. Dat komt neer op een oproep tot een totale oorlog tegen Rusland, die niet kan worden gevoerd, laat staan gewonnen, zonder een veel grotere betrokkenheid van de NAVO, zowel militair als economisch. Er zijn drie grote problemen met dergelijke standpunten.
Het eerste, en meest voor de hand liggende, is dat wat ze voorstaan niet wordt onderschreven door de meeste westerse staten, met inbegrip van de machtigste en ook niet door de meerderheid van de publieke opinie in die staten. Aanhangers van een dergelijk standpunt zouden zich moeten aansluiten bij mensen als Gen. Breedlove / Dr. Strangelove die campagne voeren voor een kwalitatieve sprong in de betrokkenheid van de NAVO, wat een oorlogszuchtig standpunt is, ongeacht de rechtmatige principes waarop het zich beroept. De weg naar de hel is, zoals iedereen weet, geplaveid met goede bedoelingen.
Het tweede probleem is dat, door maximalistische voorwaarden voor vrede te stellen zonder zelfs maar over een staakt-het-vuren te spreken, een dergelijk standpunt de tegenstander in de kaart speelt, het standpunt dat ik in antwoord op uw eerste vraag heb besproken. De voorstanders ervan dreigen in de ogen van de publieke opinie over te komen als hersenloze oorlogszuchtigen die op één lijn zitten met de nationalistische hardliners van Oekraïne, terwijl het tegenovergestelde standpunt zou overkomen als het enige dat mensenlevens wil redden, omdat het het enige standpunt zou zijn dat oproept tot een staakt-het-vuren ‒ zelfs als het staakt-het-vuren waartoe het oproept in feite verwant is aan het annexatie-staakt-het-vuren waartoe Poetin oproept.
Het derde probleem is dat wij als anti-oorlogsprogressieven, of internationalisten, geloven dat als er legitieme geschillen zijn over de status van een gebied, de zaak democratisch moet worden beslist door de echte 'vrije uitdrukking van de wil van het volk' ‒ niet een schijnvertoning die onder bezetting door de invallers wordt opgevoerd. De 'referenda' die in 2014 en 2022 onder Russische controle op de Krim en in delen van Donbas zijn gehouden, hebben uiteraard geen enkele morele of wettelijke geldigheid, laat staan de referenda die dit jaar in delen van de oblasten Cherson en Zaporizja zijn gehouden. Niettemin lijkt het mij vanuit een internationalistisch perspectief duidelijk dat er legitieme kwesties zijn met betrekking tot de status van de Krim en zelfs die delen van Donbas die in het Minsk II-akkoord van 2015 worden genoemd. Ik ben tegen elke 'oplossing' van deze kwesties door middel van oorlog en vóór een vreedzame democratische oplossing op basis van zelfbeschikking van de mensen. Het spreekt vanzelf dat de wil die tot uitdrukking moet worden gebracht die van de oorspronkelijke bevolking van deze gebieden moet zijn zoals die was samengesteld vóór de gewelddadige verandering van hun status, dat wil zeggen vóór 2014.
Het is op deze gronden dat ik gesteld heb wat volgens mij het soort standpunt moet zijn dat anti-oorlog internationalisten moeten innemen over de kwestie van een staakt-het-vuren en vredesonderhandelingen. Dit zijn opnieuw de drie punten die ik voorlegde voor een democratisch anti-oorlogsplatform:
- Wapenstilstand met terugtrekking van de Russische troepen naar hun posities van 23 februari 2022.
- Herbevestiging van het principe van de ontoelaatbaarheid van het verwerven van grondgebied met geweld.
- Onderhandelingen onder auspiciën van de VN voor een duurzame vreedzame oplossing op basis van het zelfbeschikkingsrecht van de volkeren: inzet van blauwhelmen in alle betwiste gebieden, zowel in Donbas als op de Krim en organisatie door de VN van vrije en democratische referenda, met inbegrip van de stemming van vluchtelingen en ontheemden uit deze gebieden.
Het vereist een ernstige miskenning van de feitelijke situatie om hierin een omkering van mijn anti-invasie standpunt te zien, laat staan een verraad aan de Oekraïense zaak. Het als voorwaarde voor een staakt-het-vuren de terugtrekking van de Russische troepen op hun posities van 23 februari eisen legt de lat wel erg hoog. Want zoals ik in mijn tekst van november heb uitgelegd, vereist dat zelf een belangrijke versterking van het Oekraïense tegenoffensief, met aanzienlijk meer steun van de NAVO-landen, samen met een verhoging van hun economische druk op Rusland. Het is echter de enige aanvaardbare voorwaarde voor een staakt-het-vuren vanuit een perspectief dat het verwerven van grondgebied met geweld afwijst. Alleen de Oekraïense zijde heeft het recht een staakt-het-vuren voor minder te aanvaarden, als de feitelijke omstandigheden hen daartoe brengen. Wat betreft het voeren van oorlog totdat de hele Donbas en de Krim zijn heroverd, welnu, als Oekraïne een dergelijk offensief had gelanceerd vóór de Russische invasie van 24 februari, zou ik dat zeker hebben beschouwd als roekeloos nationalistisch avonturisme, hoe legitiem het ook was geweest. Het is om dezelfde reden dat ik de oproep tot voortzetting van de oorlog zolang Oekraïne al deze gebieden niet heeft teruggewonnen, niet steun.
Uw derde punt is gebaseerd op de Verenigde Naties. Maar gezien het vetorecht van Rusland in de Veiligheidsraad, zou dat in feite niet betekenen dat u toestaat dat Moskou zijn zin krijgt in de betwiste gebieden?
Laat me u eerst vragen: welk alternatief is er voor de VN om toe te zien op een vreedzame democratische oplossing van het conflict? Zou de NAVO dat alternatief kunnen zijn? De vraag stellen is hem beantwoorden. De zogenaamde Normandische overleggroep (Frankrijk, Duitsland, Rusland en Oekraïne) is onherstelbaar mislukt. Tenzij het regime van Poetin instort, wat de situatie radicaal zou veranderen, is de enige manier om Rusland zover te krijgen dat het zich houdt aan de voorwaarden van een vreedzame regeling, de behandeling ervan door de VN, waar zowel de goedkeuring van Rusland als die van China vereist is. Natuurlijk zal Rusland niet instemmen met een dergelijke regeling, tenzij het daartoe gedwongen wordt door de militaire situatie ter plaatse en door zijn economische situatie. Maar tegenwerpen dat de procedure via de VN Moskou een vetorecht zou geven, komt erop neer dat Rusland tegen zijn wil een regeling kan worden opgelegd. Dat zou ons terugbrengen naar het doemscenario van de oorlogsstokers.
Je moet de zaak anders bekijken: een door de VN gecontroleerde regeling is een regeling die een overeenkomst inhoudt tussen belangrijke NAVO-mogendheden enerzijds, Rusland anderzijds en China. Het is duidelijk dat er zonder een dergelijke overeenkomst geen vreedzame regeling mogelijk is om de oorlog te beëindigen. De stationering van VN-troepen in de betwiste gebieden ‒ idealiter samen met de terugtrekking van de Russische troepen, maar zelfs als dat onmogelijk zou zijn vóór de zelfbeschikkingsprocedure en ze zouden blijven tot de voltooiing daarvan, op voorwaarde dat ze beperkt blijven tot hun bases en kazernes ‒ is het enige middel om echte referenda over zelfbeschikking te organiseren door een door de VN gemandateerd orgaan. Alleen een dergelijke regeling kan geschraagd worden door internationale wettigheid, gesteund door een consensus van de grote mogendheden. Ik kan me nauwelijks een ander scenario voorstellen voor een vreedzame democratische regeling.
In uw artikel van 30 november zegt u dat de anti-oorlogsbeweging zou moeten proberen druk uit te oefenen op China om te helpen de oorlog tot een goed einde te brengen. Hoe zou die druk kunnen worden uitgeoefend en waarom denkt u dat China zo'n rol zou kunnen spelen?
De kortste weg, en de minst kostbare in mensenlevens en vernietiging, naar een staakt-het-vuren onder de hierboven beschreven omstandigheden is dat de NAVO-machten China zover krijgen dat het zijn 'vriendschappelijke' druk op Moskou toevoegt aan hun militaire en economische druk. Berlijn en Parijs hebben pogingen in die richting ondernomen, maar ze worden gehinderd door de provocerende houding van Washington tegenover Peking die Donald Trump tot een hoogtepunt heeft gebracht en die Joe Biden heeft voortgezet. China is duidelijk ongelukkig met de lopende oorlog, die tegen zijn economische belangen ingaat en het geopolitieke Westen dat de Verenigde Staten tegen Peking en zijn 'eeuwige vriendschap' met Moskou trachten op te bouwen, al aanzienlijk heeft versterkt. Dat betekent dat China zich wellicht realiseert dat Poetin hun gezamenlijke verzet tegen het Amerikaanse 'hegemonisme' een slechte dienst bewijst en dat het laten doorgaan van zijn mislukte invasie de schade alleen maar kan vergroten. Bovendien is het stilzwijgen van Peking over deze invasie duidelijk in tegenspraak met zijn verklaarde gehechtheid aan het internationale recht en de beginselen van soevereiniteit en integriteit van staten.
Alle Chinese documenten over het buitenlands beleid benadrukken de centrale rol die de VN in de wereldpolitiek zou moeten spelen en toch heeft China tot nu toe geen enkele poging gedaan om de VN een sleutelrol te laten spelen bij het stoppen van de oorlog, waarvoor de VN in de eerste plaats is opgezet. In plaats daarvan heeft Peking zijn toevlucht genomen tot onthouding ten aanzien van de ernstigste bedreiging van de wereldvrede in de recente geschiedenis, een houding die de op één na machtigste mogendheid ter wereld zeker niet waardig is. In die context geloof ik dat de anti-oorlogsbeweging niet alleen druk moet uitoefenen op Moskou en Washington, of beter gezegd zoals verschillende delen ervan op een van deze twee hoofdsteden, maar ook op Peking, dat een groot deel van de verantwoordelijkheid draagt voor het voortduren van de oorlog door zijn keuze om niet op te treden om deze te stoppen. De anti-oorlogsbeweging moet zich bewust worden van het feit dat ook China ‒ in toenemende mate ‒ een van de wereldmachten is die verantwoordelijkheid dragen voor de toestand in de wereld.
Dit artikel stond op New Politics. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.
De Russische oorlog tegen Oekraïne stelt de linkse beweging wereldwijd voor nieuwe en lastige vragen. Op Grenzeloos laten we op basis van een consequent internationalisme verschillende visies aan het woord.
Reactie toevoegen