Het recept dat de SP heeft gebruikt voor Europa blijkt niet te werken. Nu staat de partij met lege handen, constateert Erik Meijer (van 1999 tot 2009 europarlementariër voor de SP).

Het kopje onder gaan van de SP in Europa is heel wat minder verrassend dan het lijkt. Twintig jaar geleden kwam ze het Europees Parlement binnen als de partij van maatschappijverbetering, van het andere Europa. De stem van de radicale delen van vakbeweging, milieubeweging, dierenwelzijnsorganisaties, migrantenorganisaties, patiëntenverenigingen, vredesbeweging en actiegroepen voor internationale solidariteit. Al spoedig boekte ze daar succes met het sterk afzwakken van de voorstellen tot verplichte aanbesteding in het openbaar vervoer. Dat gold ook voor de Havenrichtlijn en de Dienstenrichtlijn, allemaal maatregelen die zouden leiden tot minder kwaliteit van voorzieningen en minder zekerheid voor werknemers.

Zulke neoliberale ingrepen waren bedoeld voor het bereiken van een goedkope en terugtrekkende overheid en vrij spel voor de wereldmarkt. Eurokritisch was de SP alleen als het ging om de grootschaligheid van de EU, waarin beslissingen vaak worden genomen ver van de plekken die kunnen worden beïnvloed door de ­publieke opinie en door acties. Haar voornaamste kritiek was dezelfde als die van haar buitenlandse fractie­genoten, toegespitst op de sterke vervlechting van de EU met grote multinationale bedrijven en de Navo.

Aanval

Pas de Europese Grondwet van 2005 gaf aanleiding voortaan het succes vooral te zoeken in aanvallen op de EU zelf. De SP begon met een campagne tegen neoliberale en militaire onderdelen van die tekst, als poging om straks een betere grondwet mogelijk te maken door omstreden punten eruit te amenderen. Maar lopende de referendumcampagne gooide ze het roer om, toen bleek dat veel mensen die decennialang thuis bleven bij ­Europese verkiezingen wel graag wilden komen stemmen tegen een grondwet. Eindelijk had ze ontdekt wat het volk wilde.

Zo’n verzetsrol paste in haar ambitie om de grootste partij van Nederland te worden. De verrassend hoge kiezersopkomst van 62,8 procent met een ruime meerderheid van 61,6 procent tegen leek die aanpak gelijk te geven. Dit resultaat werd door vriend en vijand gezien als succes van de SP, de aanstormende succespartij die al bijna op de drempel van de regeermacht stond.

Om bij eerstvolgende Kamerverkiezingen nog verder boven de in 2006 bereikte 16,6 procent uit te stijgen, werd bij de Europese verkiezingen van 2009 het roer radicaal omgegooid. Ze wilde welbewust niet langer relevant zijn in Europa. Als je de indruk wilt wekken dat de EU superslecht is, wil je nooit meer propaganda maken met je daar behaalde resultaten. Van een veel meer ‘populistische’ aanpak werden zes zetels verwacht, en daarmee de aanzet om de SP te maken tot de ­allergrootste partij van Nederland.

Andere kiezers

Toen al bleek dat dit recept volstrekt niet werkte. Ondanks een sterk gewijzigde aanpak stagneerde de SP op twee eurozetels, maar wel deels met heel andere kiezers dan voorheen. Kaders van met het kapitalisme botsende bewegingen weken uit naar GroenLinks, maar boze tegenstemmers konden dit verlies toen nog net compenseren. Onder het linkse publiek bij verkiezingsfora klonk de kreet: ‘De SP is een goede partij, maar nu even niet!’

Het SP-verkiezingsprogram 2019 had als dubbeltitel: ‘Breek de macht van Brussel, voor een rechtvaardige EU.’ Het was zowel boos over de EU als hoopvol over verbeteringsmogelijkheden. Het was bruikbaar voor de linkse aanpak van 1999 en 2004, maar ook voor de populistische van 2009 en 2014.

Verrassend volgde een campagne waarin het positieve deel volstrekt onzichtbaar werd en alles werd gedaan om de mislukking van tien jaar eerder te overtreffen. Dat is prima gelukt. In de Stemwijzer bleek ze minder links dan PvdA en GroenLinks en haar voormalige kiezers vluchtten in nog grotere getale weg naar de buren. PvdA en GroenLinks presenteerden zich meer dan ooit als nuttige partijen van sociale en ecologische verbetering, een verplicht minimumloon, belastingheffing op multinationale bedrijven. Precies de oude kernpunten van de SP. Daarmee behaalden zij samen negen zetels, de SP met haar tot in het extreme doorgevoerde anti-aanpak kromp naar nul.

De SP wilde de kampioen worden onder de boze buitenstaanders, niet onder de radicale verbeteraars. Ze had geprobeerd een verrassende slag te slaan door met een wondermiddel PVV-kiezers en traditionele thuisblijvers naar zich toe te lokken. Zij zocht zoals altijd de massa, maar vond haar niet. Die blunder werd genadeloos afgestraft. Daarmee werd een partij die nuttiger werk te doen had, opgeofferd aan een roekeloos experiment in grootheidswaan.

Als de SP in 2024 nog zin heeft om zich opnieuw in het EP in te vechten zal haar campagne als les uit dit falen waarschijnlijk niet meer gaan over Brussel of Europa, maar net als in 1999 over arbeidersrechten, belastingheffing, consumentenbescherming, dierenwelzijn, milieubescherming, openbaar vervoer, volkshuisvesting, vredespolitiek en de nadelige kanten van oneindige economische groei.