Geen erbarmen

Ik begrijp niet waarom

Juist in deze dagen de Matheus

door mijn hersens jaagt

Christus is mijn heiland niet

Zou het gaan om het volk

dat eens riep barabam kruisigt hem

na miljoenen malen zelf

gekruisigd te zijn

geen erbarmen kent.

Met Palestijnse broeders

uit Abrahams zaad.

          Uit: de bundel Ik wacht nog steeds

Zondag 18 december is onze vriend en kameraad Maurice Ferares rustig weggeleden; ruim twee weken voor zijn 101^ste verjaardag. De dag daarvoor ontving ik nog een mooie nieuwjaarskaart met een ezelspinguïn (Pygoscelis papua), de snelste onder water zwemmende vogel (1). Onbewust denk ik, een verwijzing naar Maurice zijn vele anti-kapitalistische (solidariteits-) activiteiten, die niet aan de grote klok gehangen hoefden te worden.

Sommigen zijn beroemd in brede kring, anderen laten zonder beroemd te zijn diepe sporen na. Maurice was een van hen. 

In de Joodse traditie bestaan veel religieuze stromingen, maar in elk is er een rabbijn die duidt waar heen gegaan moet. Veel beroepen waren voor Joden verboden, maar niet handel drijven en nadenken. Abram Leon (1918-1944)  de jonge leider van de Belgische Trotskistische beweging schreef een meesterwerk De Joodse Kwestie: een marxistische interpretatie (2). Hier ontwikkelt Leon de notie van “Klassenvolk”, waarbij Joden en bijvoorbeeld Chinese groepen buiten China, die in dezelfde onderdrukte situatie verkeerden, zich ontwikkelden tot intellectuele voorhoeden: lezen, leren en redeneren als bestaansvorm. Hierin ligt ook een oorzaak waarom zoveel Joden een substantieel deel werden van socialistische bewegingen. Emancipatie door analyse en het uitzetten van lijnen naar een geëmancipeerde toekomst.

Maurice werd geen rabbijn, al jong had hij het geloof afgezworen. Toen zijn vader, een arme schoenlapper en goede amateurzanger uit de Transvaalbuurt in Amsterdam- Oost, met hem naar rabbijn Ricardo van de Amsterdamse Portugees Joodse synagoge ging om een viool te krijgen, vertrouwde de rabbijn dat het toch wel goed zou komen met de slimme Maurice en kreeg hij een prima viool te leen, waar hij zijn hele conservatoriumtijd op gespeeld heeft . En het kwam goed; Maurice werd succesvol violist én rabbijn van het revolutionair Marxisme.

In de oorlog werd Maurice lid van de illegale CPN en werkte voor het illegale blad De Waarheid. (3) (4). Nadat de CPN de onafhankelijkheid van Indonesië los liet, verliet hij de partij en sloot zich aan bij de Trotskistische beweging, waar hij net als zijn buurjongen Sal Santen een belangrijke rol in zal spelen. (5)

Maurice zijn rol in de opbouw van elkaar opvolgende politieke bewegingen is zeker van historisch belang, om echter zijn karakter te duiden wil ik enkele zaken noemen.

1) Zijn unieke menging van aardig- en zorgzaamheid aan de ene kant en van starre rechtlijnigheid aan de andere kant. Een eenmaal ingenomen mening liet hij niet gauw los. Maar ook hield hij stijf zijn mond als iets onaangenaams repercussies kon hebben op het leven van relaties of nabestaanden. Integriteit was zeker zijn kenmerk. In de vele besturen en redacties, vaak van zelf opgerichte organisaties en bladen, hield hij voet bij stuk en begon- als hij dat nodig vond- gewoon weer zelf opnieuw.

2) Zijn vakbondswerk was voorbeeldig. In 1956 werd hij bestuurder van de Nederlandse Toonkunstenaars Bond (NTB), opgericht in 1919. De bond hoorde bij het sociaal-democratische Nederlands Verbond van Vakverdelingen (NVV) dat in 1977 met  het Nederlands Katholiek Vakverbond (NKV) samenging in het huidige FNV. Het is nu algemeen bekend dat het NVV een directe band had met de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD, thans AIVD) die hielp “communisten” en daarmee gelijkgestelden op te sporen en te royeren. De NTB was aangesloten bij de grote Wereldfederatie van vakbonden van musici (Fédération Internationale des Musiciens: FIM) met ongeveer een half miljoen leden in vrijwel alle landen van de wereld. Maurice werd vice-voorzitter en reisde intensief; ook naar Moskou. Waarschijnlijk is hij ook de enige Trotskist (en Nederlander) die ooit officieel in het Verenigd Koninkrijk een TUC (het Engelse vakverbond) congres heeft toegesproken.

In 1963 kwam het tot een staking om mensen die live op de radio speelden  een vast dienstverband te geven. Buiten een ledenraadpleging om ging de NVV-top door de wind en schorste Maurice. De leden pikten het niet en steunden hun secretaris. De bond werd daarop in haar geheel geschorst door het NVV, maar bleef lid van de FIM. Pas zeer recent is met een fusie de NTB binnen de kunstenbond van het FNV gekomen. In een interview dat ik als redactielid van het Socialistische studentenblad Politeia op 6 augustus 1968 met NVV voorzitter en PvdA Eerste Kamerlid André Kloos had, vroeg ik hem naar de NTB. Kloos antwoordde: “De NTB is naar ons gevoel een volkomen verpolitiekte organisatie, die wordt gedreven door de inzichten van een man, die zijn vakbondswerk misbruikt voor politieke doeleinden. ..... Wij hebben daar dan ook een organisatie tegenover gesteld , die eenvoudig het normale vakbondswerk pleegt te doen.” (6). De NTB-leden waren het daar duidelijk niet mee eens. Maurice bleef nog tot zijn 75^ste adviseur van de NTB en haar blad. (7).

3) Maurice schreef! Het aantal artikelen van Maurice, al dan niet onder pseudoniem, is enorm. Was het niet in een regulier blad, dan was het wel als los artikel. De laatste jaren publiceerde hij veel in Solidariteit -webzine voor een strijdbare vakbeweging. Het laatst op 5 december 2021. Zijn onverbiddelijk conclusie was immer dat het nu eens tijd werd dat de arbeidersklasse de macht overnam.

Maar op wat latere leeftijd ging Maurice ook fictie schrijven. Na zijn prachtige autobiografie Violist in verzet, volgden in 1999 twee romans over de gruwelijkheden van de concentratiekampen: Het avondconcert (8) en Het latrine commando (9). Er kwam ook een roman: Moussebilines- vrijwilligers voor de dood, (10)  over de Algerijnse onafhankelijkheidstrijd, waarvoor hij veel solidariteitswerk had verzet. Door president Ben Bella werd hij in 1963 in Algiers uitgenodigd voor de viering van de eerste verjaardag van de nieuwe republiek. Zijn vele contacten die hij daar opdeed en de daaruit volgende correspondenties hebben zijn verbondenheid met de anti-koloniale strijd alleen maar versterkt. Zijn mooiste boek vind ik De wraak van een onderduiker (11) waarin hij aangrijpend de crisis beschrijft van een Amsterdamse jongen die de oorlog overleeft en naar Palestina gaat en daar uit wraak Palestijnen uit hun huizen verjaagt en vermoordt. Geheel tegen de trend in, maakt de jongen uit walging een einde aan zijn leven. In 2015 verraste Maurice ons met twee mooie dichtbundels (13, 14).

In bovenstaande ben ik niet ingegaan op de vele politieke discussies en wetenswaardigheden. Zie hiervoor bijvoorbeeld het interview en overzicht in Grenzeloos (15). Tot op mijn laatste bezoek aan hem op 27 oktober j.l ging het gesprek vooral over politiek en over zijn spijt dat hij te oud was om nog “te folderen” en dat na zijn overlijden zijn bibliotheek gebruikt moet worden voor scholing van een nieuwe generatie.

We zullen ons best doen.

1) Tot bijna 40km/uur

2) http://www.marxists.de/religion/leon/  In de Pathfinder Press 1974 uitgave staat de biografische schets van de hand van Ernest Mandel, onder zijn pen-naam Ernest Germain, en een lange inleiding van Nathan Weinstock. Latere edities hebben andere inleidingen.

3) Zie voor zijn herinneringen de prachtige autobiografie: Violist in Het Verzet: Herinneringen van Maurice Ferares. Amsterdam: Bataafsche Leeuw, 1991.

4) Zie voor jeugdherinneringen ook de geschiedeniswebsite van Amsterdam-Oost: https://geheugenvanoost.amsterdam/page/14639/maurice-ferares

5) Voor de miserabele  rol van de CPN en de PvdA in de onafhankelijkheidsstrijd zie: De revolutie die verboden werd: Indonesië 1945-1949. Amsterdam: Abigador, 2014. Hierin toont Maurice aan de hand van zorgvuldig archiefonderzoek aan hoe bang de CPN en de PvdA waren dat een volledig onafhankelijk Indonesië een druk op de lonen zou betekenen. De Nederlandse economie dreef immers voor een belangrijk deel op koloniale roof.

6) Politeia, socialistisch studentenorgaan, jrg.46, no. 259, aug/sept 1968, pp.9-13.

7) Van zijn hand is ook de NTB brochure Toegestane uitplundering uit 1988.

8) Het avondconcert. Amsterdam: Tulip Art, 1999.

9) Het latrinecommando. Amsterdam: Tulip Art Editions, 1999.

10) Moussebilines : (vrijwilligers voor de dood), Abigador, 2007. Een recensie is te vinden op https://www.grenzeloos.org/content/moussebilines-vrijwilligers-voor-de-dood

11) De wraak van een onderduiker. Amsterdam: Abigador, 2012. Een recensie is te vinden op: https://www.grenzeloos.org/content/wraak-van-een-onderduiker

13) Leve de Revolutie! Gedichten. Amsterdam, 2015

14) Ik wacht nog steeds. Gedichten. Amsterdam 2015

15) zie: https://www.grenzeloos.org/content/maurice-ferares-5-1-1922-18-12-2022-altijd-verzet

en

https://www.grenzeloos.org/content/maurice-ferares-100-jaar

Boeken van Maurice zijn als ‘print-on demand’ te verkrijgen via:

https://www.lulu.com/  zoek op ferares.